10 książek na Dzień Kobiet i Dziewcząt w Nauce

„Cyfrodziewczyny”, Karolina Wasielewska

Elżbieta Jezierska-Ziemkiewicz, Jowita Koncewicz, Alicja Kubarska i Ewa Zaborowska to tylko niektóre z bohaterek „Cyfrodziewczyn” Karoliny Wasielewskiej, dziennikarki i autorki bloga „Girls Gone Tech”, poświęconego kobietom działającym w świecie nowych technologii. Podobną tematykę poruszają właśnie „Cyfrodziewczyny”, tylko że mowa w nich o „nowych technologiach” z czasów PRL-u i o polskich informatyczkach właśnie z tego okresu. W latach 60. i 70. XX wieku programistek wcale nie było mniej niż programistów, autorka książki nazywa je nawet „akuszerkami informatyki w Polsce”, ponieważ kobiety programowały i konstruowały pierwsze komputery (uznawana za jedne z najnowocześniejszych za Żelazną Kurtyną) na równi z mężczyznami. Brały udział w komputeryzacji m.in. Biblioteki Narodowej i Ministerstwa Sprawiedliwości. Wiele bohaterek „Cyfrodziewczyn” zajmowało kierownicze stanowiska, cieszyło się uznaniem w kraju i zagranicą, otrzymywało nagrody za swoje wynalazki i projekty. To właśnie ich sylwetki można poznać dzięki lekturze książki Wasielewskiej, która otrzymała w serwisie lubimyczytać.pl średnią ocen 7,0/10. Jak napisał użytkownik Grzechu:

„Ukryte działania”, Margot Lee Shetterfly

O ile nazwiska polskich programistek z czasów PRL-u większości osób być może nie są (jeszcze) powszechnie znane, o tyle część osób mogła słyszeć o Katherine G. Johnson, Dorothy Vaughan i Mary Jackson. Ich historie (a raczej: herstorie) ukazano bowiem w filmie „Ukryte działania”, nakręconym w 2016 roku na podstawie książki Margot Lee Shetterfly. Johnson była matematyczką i obliczeniowcem, pracowała dla NASA, wyznaczając m.in. okna startowe i trajektorie lotów kosmicznych Programu Apollo i Programu Mercury. Vaughan – matematyczka, programistka, obliczeniowiec – również pracowała dla NASA, a Jackson, matematyczka, inżynier lotnictwa i kosmonautyki, była pierwszą w historii tej agencji czarnoskórą kobietą-inżynierem. Mimo obowiązującej w tamtych czasach segregacji rasowej, naukowczynie kontynuowały swoje kariery i przyczyniły się do spełnienia amerykańskiego snu o podboju kosmosu. „Ukryte działania” pokazują siłę i determinację tych kobiet, by spełniać nie tyle swoje zawodowe, co życiowe cele. Warto dodać, że autorka książki jest córką pierwszego czarnoskórego inżyniera NASA, więc można by powiedzieć, że stworzyła publikację na temat, który jest jej bliski od dzieciństwa.

O publikacji Margot Lee Shetterfly użytkowniczka Śnieżynka napisała tak:

„Dziewczyna z muszlą”, Tracy Chevalier

W 1779 roku na świat przyszła Mary Anning, jedna z pierwszych w historii paleontolożek (i w ogóle – paleonotologów). Brytyjka pochodziła z ubogiej rodziny – miała dziewięcioro rodzeństwa, jednak śmiertelność niemowląt była w tych czasach bardzo wysoka, więc dorosłość osiągnęła tylko Mary i jej brat Joseph. Ojciec rodzeństwa był cieślą, który zarabiał na życie również skamieniałościami zbieranymi na plaży. Tą pasją zaraził również swoje dzieci. Mężczyzna zmarł, gdy Mary miała 10 lat i już wtedy dziewczynka i jej brat zaczęli wspierać mamę w utrzymaniu rodziny i spłacie długów ojca, sprzedając swoje znaleziska. Rodzeństwo odkryło m.in. pozostałości ichtiozaura, którego dzisiejsza nazwa pochodzi właśnie od słów Mary – dziewczynka określiła szkielet, ze względu na jego kształt, „rybim jaszczurem” (ang. Ichthyosaurus). Potem przyszły również odkrycia plezjozaura i pterozaura. Anning doczekała się uznania już za życia – British Association for the Advancement of Science przyznało jej rentę (gdy miała niespełna… 40 lat), planowano również – mimo że nie spełniała do tego warunków – przyznać jej honorowe członkostwo w Londyńskim Towarzystwie Geologicznym. Jej trzy ważne odkrycia miały ogromne znaczenie dla paleontologii, mimo że z powodu swojej płci i braku środków finansowych nie mogła ona oficjalnie prowadzić pracy naukowej, zdobyć odpowiedniego wykształcenia. Plejozaur z Lyme Regis (tam go odkryła) uzyskał na jej cześć nazwę Anningasaura.

„Dziewczyna z muszlą” stanowi zbeletryzowaną biografię brytyjskiej paleontolożki. Użytkowniczka bler tak napisała o tej książce:

„Zapomniany geniusz. Lise Meitner – pierwsza dama fizyki jądrowej”, Tomasz Pospieszny

Uchodziła za osobę ogromnie pracowitą, pełną ciepła, życzliwości wobec innych ludzi. Choć piętnaście razy wymieniano ją jako kandydatkę do otrzymania Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki, nie została nią wyróżniona. Austriacka fizyczka jądrowa w roku 1906 otrzymała tytuł doktora, co uczyniło ją drugą w historii absolwentką Uniwersytetu Wiedeńskiego, która dostąpiła tego zaszczytu. Po studiach Meitner przeniosła się do Berlina, gdzie najpierw uczestniczyła w wykładach Maxa Plancka, a potem rozpoczęła współpracę z Ottonem Hahnem, z którym badała izotopy. Naukowczyni została zatrudniona w Towarzystwie Cesarza Wilhelma, a w 1917 roku, razem z Hahnem, odkryła jeden z pierwiastków – protaktyn. Po wybuchu II wojny światowej naukowcy byli zmuszeni do emigracji do Szwecji i w Sztokholmie kontynuowali swoje badania. Tam wyjaśnili zjawisko rozszczepienia jądra atomowego – Nagrodę Nobla otrzymał za to odkrycie Hehne, choć to Meitner opisała sam proces. Ich odkrycie wykorzystano w Projekcie Manhattan, choć badaczka odmówiła udziału w nim, zaznaczając, że nie chce mieć nic wspólnego z żadnymi bombami. W 1966 roku w końcu doceniono i ją – razem z kolegami Meitner otrzymała Nagrodę im. Enrico Fermiego.

Tomasz Pospieszny w swojej książce „Zapomniany geniusz. Lise Meitner – pierwsza dama fizyki jądrowej” opisał losy tej wybitnej naukowczyni. Izabela Pycio pisze o tej publikacji tak:

„Algorytm Ady”, James Essinger

Była genialną matematyczką i miłośniczką poezji – to drugie zainteresowanie najprawdopodobniej odziedziczyła po ojcu, Lordzie Byronie. Ponoć to właśnie z pisaniem Ada Lovelace, bo o niej mowa, wiązała swoją przyszłość. Zdecydowanie nie podobało się to jej matce, która uważała, że już sam Byron popadł przez poezję w obłęd. Rodzicielka Ady Lovelace wolała, by jej córka zajęła się naukami ścisłymi. I tak właśnie się stało. Choć matematyczka ta żyła w XIX wieku, to rodzice zadbali o jej możliwie jak najlepsze wykształcenie – jej nauczycielka byłą m.in. Mary Somerville, jedna z pierwszych kobiet przyjętych do Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego. W pewnym momencie swojego życia Ada poznała Charlesa Babbage’a, matematyka, astronoma, fizyka i wynalazcę. Babbage pracował nad projektem maszyny różnicowej, który zafascynował również Lovelace. To po części dzięki naukowcowi zaczęła studiować pod kierownictwem profesora Augustusa de Morgana z Uniwersytetu Londyńskiego. Później Babbage zaczął pracować również nad projektem maszyny analitycznej, którą można by nazwać prototypem komputera. Notatki na ten temat spisał po francusku inżynier Luigi Menabrea, na angielski miała je przetłumaczyć – znająca kilka języków – Lovelace. Matematyczka dodała do nich wiele swoich notatek, poprawek, wyjaśnień nieścisłości. Najbardziej znana jest notatka oznaczona literą G, w której przedstawiła rekurencyjny algorytm do obliczania liczb Bernoullego. Warto jednak dodać, że Lovelace i Babbage’owi nie udało się zbudować pierwszej komputerowej „maszyny”, jednak ich wkład w rozwój nauki jest nie do przecenienia.

„Algorytm Ady” Jamesa Essingera przedstawia historię tej nieprzeciętnej kobiety, ale także jej ojca i Babbage’a. Jak napisała użytkowniczka kocham_cie_moje_zycie:

„Genialne dziewczyny”, Roberta Fulci, Vichi de March

Współcześni rodzice, którzy chcieliby wzbudzić w swoich córkach pasję do nauki, poznawania otaczającego świata, a jednocześnie przedstawić życiorysy inspirujących kobiet, mają niemało pozycji, z których mogą korzystać. Autorki „Genialnych dziewczyn” zaprezentowały w swojej książce portrety 15 kobiet, które – jak sam tytuł wskazuje (w końcu były „genialne”) – przyczyniły się do rozwoju nauki. Rita Levi Montalcini zrewolucjonizowała neurobiologię, Jane Goodall była jednym z niewielu ludzi (jedynym?) zaakceptowanym przez dzikie szympansy, Tu Youyou jest specjalistką w zakresie chemii farmaceutycznej, uhonorowaną w 2015 roku Nagrodą Nobla w dziedzinie medycyny, z kolei Margaret Mead, antropolożka kulturowa, uważana jest za jedną z najważniejszych przedstawicielek tej dziedziny nauki.

Choć „Genialne dziewczyny” skierowane są do młodszych czytelniczek i czytelników, to mają jednak 200 stron i niemało tekstu, więc najwięcej radości z ich lektury powinny mieć dzieci w wieku szkolnym, nie młodsze. Użytkowniczka krosciucha napisała o tej książce tak:

„Kobiety. Badaczki, czempionki, awanturnice”, Joanna Kończak, Karolina Matyjaszkowicz

Ta książka może zwracać uwagę już samym swoim wyglądem – ma duży format, twardą oprawę, kredowy papier, a także malarskie ilustracje autorstwa Karoliny Matyjaszkowicz. A jak wygląda jej treść? Użytkowniczki i użytkownicy lubimyczytać.pl ocenili ją na 8,5/10, co oznacza, że bardzo ją docenili. „Kobiety…” opowiadają o 33 inspirujących bohaterkach, a historiom tym towarzyszą ciekawostki dotyczące dziedzin, w których konkretne osoby wyróżniły się swoją pracą. Na pewno wielu z was słyszało o skali Apgar, według której oceniane jest zdrowie noworodka – dzięki książce poznacie historię Virginii Apgar, od której nazwiska powstało to określenie. Z publikacji można dowiedzieć się też, jakim kobietom zawdzięczamy wi-fi, odkrycie ciemnej materii, wynalezienie papierowych filtrów do kawy czy wycieraczek samochodowych. Jak napisała recenzentka Ewa Jemioł:

„Kobiety i nauka. One zmieniły świat”, Rachel Ignotofsky

Rachel Ignotofsky postanowiła, że w swojej książce odda należne uznanie badaczkom, którym osiągnięcie sukcesu w którejś z jej dziedzin przyszło trudno nie tylko z powodu dyskryminacji płci, ale i ich umiłowania własnej niezależności, walki ze stereotypami, głośnego podkreślania swoich poglądów. Przykładem takiej bohaterki jest Barbara McClintock, amerykańska genetyczka, która zrezygnowała z pracy na uniwersytecie, ponieważ nie jej współpracownikom i przełożonym miała nie podobać się jej bezpośredniość, a także fakt… że nosi spodnie. McClintock kontynuowała więc badania samodzielnie, poza uniwersyteckimi murami. Otrzymała za nie potem Nagrodę Nobla, jak wiele innych opisanych w książce naukowczyń. Mimo że przyznano im wyróżnienie uważane za najbardziej prestiżowe na świecie, to ich nazwiska nie są powszechnie znane.

Jak o „Kobietach i nauce” napisała użytkowniczka Anna Sikorska:

„Dziewczęta myślą o wszystkim. Genialne wynalazki genialnych kobiet”, Melissa Sweet, Catherine Thimmesh

Książka Catherine Thimmesh opowiada o kobietach i ich wynalazkach – począwszy od Sybilli Masters, pierwszej Amerykanki, której wynalazek został udokumentowany (choć patent musiał być wystawiony na nazwisko jej męża), po Becky Schroeder, która w 1974 roku, w wieku 12 lat, została najmłodszą posiadaczką patentu. Z książki dowiemy się też m.in. jak kobiety udoskonalały ambulanse, maszyny do szycia, ogrzewanie samochodowe, grzałki do wody czy foteliki samochodowe dla dzieci, sterowane głosem wózki dla osób z niepełnosprawnościami czy leki zwalczające raka. Poznamy życiorysy kobiet, które swoje odkrycia zawdzięczają wieloletniej pracy lub… zupełnemu przypadkowi, potem przez nie odpowiednio zinterpretowanemu.

Użytkowniczka Nietoperz tak napisała o tej pozycji, przeznaczonej dla najmłodszych czytelników i czytelniczek:

„Maria Curie”, Ewa Curie

W zestawieniu książek o ważnych kobietach nauki nie mogło oczywiście zabraknąć również Marii Skłodowskiej-Curie, tak ważnej postaci dla wielu Polek i Polaków. O polskiej naukowczyni powstało niemało książek, jedną z nich napisała jej córka, Ewa. W 2021 roku ukazało się w Polsce pełne i nieocenzurowane wydanie tej publikacji, która po raz pierwszy została wydana w 1937 roku w języku francuskim. Córka opisuje życie matki od jej dzieciństwa w Polsce, przez pracę naukową, związek z Piotrem Curie, po tragiczną śmierć wskutek choroby popromiennej.

Gdy Piotr Curie zmarł tragicznie pod kołami konnego wozu, jego starsza córka Irena miała 9 lat, a młodsza Ewa – 2. Od tej chwili Maria Skłodowska-Curie nie tylko samodzielnie kontynuowała swoją pracę naukową, ale i sama wychowywała dzieci. W książce „Maria Curie i córki. Listy” można zapoznać się z korespondencją, jaką trzy kobiety wymieniały między sobą – od dziecięcych listów z wakacji, po opisy problemów towarzyszących dorosłości. Warto przy okazji dodać, że Irena Curie (Irène Joliot-Curie) poszła w ślady rodziców i została fizykochemiczką, otrzymała Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii, a Ewa Curie (Ève Curie Labouisse) była pisarką, dziennikarką, pianistką i polityczką.

To tylko część publikacji poświęconych kobietom w nauce. Jakie pozycje dodalibyście do tej listy? Czekamy na Wasze odpowiedzi w komentarzach!