Małpy Pana Boga. Słowa

Maciej Parowski (1946-2019) był postacią dla polskiego fandomu kluczową. Jako osoba odpowiedzialna za dział literatury polskiej „Fantastyki”, a potem redaktor naczelny „Nowej Fantastyki” przedstawił światu wielu niezwykłych twórców, których możemy czytać do dzisiaj. „Małpy Pana Boga” (2012) są kontynuacją nieznanego mi jeszcze „Czasu fantastyki” (1990) i zawierają przekrój prac Parowskiego od końcówki lat 80. aż do czasów bardziej współczesnych.
Książka podzielona jest na sześć bardzo przemyślanych rozdziałów. Pierwszy to swoisty wstęp. Definicja fantastyki; tekst o popkulturze, o generacjach polskich twórców. Wywiad ze Smuszkiewiczem oraz ze specjalistą od Stanisława Lema. To jest fragment książki, który pomoże laikowi zrozumieć, w jakim świecie i czyim umyśle właśnie się znalazł. Bo nie oszukujmy się – umysł fantasty działa nieco inaczej.
Drugi rozdział to dalsza analiza gatunku ora teksty dotyczące najbardziej popularnych polskich twórców. Jest też trochę o teologii i fantastyce, trochę też o samym pisaniu. Następnie Parowski przedstawia nam książki traktujące o gatunku, potem – same powieści i zbiory opowiadań. Dalej są recenzje tytułów popularnonaukowych, zgodnie z tezą Parowskiego, że fandom w latach 80. i później pełnił rolę latającego uniwersytetu. Ostatni rozdział to polemiki, czyli innymi słowy: odpowiedzi Parowskiego na zarzuty, jakie miał względem niego rodzimy fandom.
„Małpy Pana Boga” są więc dla mnie książką dosyć kompletną, która może stanowić coś w rodzaju podręcznika do fantastyki. Czytaczowi gatunku pozwoli poznać od środka fandom i ucieszyć się z anegdotek. Uzupełni wiedzę i pozwoli na konfrontację z kimś, kto o gatunku wiedział niezwykle wiele. Nowicjuszowi zaś otworzy drogę do poznawania dobrych książek i pomoże sobie wszystko nieco poukładać.
Przyznaję jednak, że Parowski potrafi przytłaczać. Rzuca tytułami i nazwiskami niczym kartami z rękawa i jeśli sama nie znałam danych twórców/książek czasem czułam się nieco zagubiona. Przynajmniej ja wolę jednak takie rzeczy czytać wtedy, gdy znam przynajmniej większość przywoływanych tytułów. Przy tym generalnie same treści są napisane z reguły bardzo ciepło, dobrodusznie, z widoczną pasją i miłością do literatury. Z „ojcowskim” nastawieniem do twórców. Parowski wielokrotnie podkreśla, że większość kłótni w fandomie, nawet jeśli z daleka wyglądały na niezwykle zażarte, to w gruncie rzeczy były raczej sprzeczkami w rodzinie, niż prawdziwą wojną. Perspektywy innych uczestniczących nie znam, ale śmiem wierzyć, że przynajmniej dla niego to była prawda.
„Małpy Pana Boga” nie są książką do przeczytania na raz. To lektura, do której warto wracać wielokrotnie, zwłaszcza wtedy, gdy zabraknie nam czytelniczych inspiracji. To też doskonała baza do wszelakich artykułów z gatunkiem związanych. Dobrze wiem, że jako lektura dość specjalistyczna, nie będzie książką dla wszystkich. Ale ja sama z radością będę trzymać ją w swojej kolekcji i regularnie doń zaglądać aby odświeżyć sobie słowa Parowskiego.

Maciej Parowski (1946-2019) był postacią dla polskiego fandomu kluczową. Jako osoba odpowiedzialna za dział literatury polskiej „Fantastyki”, a potem redaktor naczelny „Nowej Fantastyki” przedstawił światu wielu niezwykłych twórców, których możemy czytać do dzisiaj. „Małpy Pana Boga” (2012) są kontynuacją nieznanego mi jeszcze „Czasu fantastyki” (1990) i zawierają przekrój...

Jednym słowem - rewelacja. „Małpy Pana Boga. Słowa” to wybór tekstów, recenzji, polemik, wywiadów autorstwa Macieja Parowskiego, wieloletniego naczelnego „Fantastyki” i „Nowej Fantastyki”.
Nie jest to rzecz dla wszystkich, o nie. Parowski ma swoje racje, miał również swoje zadania jak redaktor, i swoich racji i zadań broni, między innymi wybierając taki a nie inny zestaw tekstów. Ja go akurat zawsze ceniłem, poza tym uważam, że krytyka i kłótnie w świecie sztuki przeważnie pozytywnie wpływają na jej rozwój, więc nie ma tego złego…
Książka jest podzielona na kilka części, spójnych ze sobą. W jednej zawarte są wywiady, m.in. z prof. Smuszkiewiczem czy prof. Jarzębskim. W kolejnych recenzje książek i opowiadań, wspomnienia pisarzy, wszystko ułożone w miarę chronologicznie, od lat osiemdziesiątych, po pierwszą dekadę XXI wieku. Są obszerne eseje o Januszu A. Zajdlu, o Sapkowskim, Lemie… Są również recenzje książek popularnonaukowych, (Darwina, Alvarezów o zagładzie dinozaurów) czy filozoficznych.
Ostatni rozdział to opis wojen, wojenek i bitew toczonych między nazwijmy to obozem „Fantastyki” a „Feniksa”. Są polemiki, próby wyjaśnień, czasami idzie na przysłowiowe noże. Ale jak sam Parowski wspomina - „Zdarzało się nam wojować nie tylko zażarcie, ale i pięknie”.
Pierwszy tom „Małp...” dotyczy w większości słowa pisanego – książek, opowiadań itp. Drugi - „Obrazy” dotyczy prawdopodobnie kina, o czym niewątpliwie zaraz się przekonam.
(… a nie tylko – zajrzałem właśnie – jest i o komiksie)

Jak napisałem na początku, książka nie jest dla wszystkich – jeżeli ktoś traktuje fantastykę tylko jako formę rozrywki czytelniczej i nie chce wnikać w jej rozwój i formowanie zachodzące w Polsce i na świecie w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat – nie jest to raczej książka dla niego.
Natomiast dla tych, którzy interesują się fantastyką od lat, dla tych w wieku, hm… inżyniera Karwowskiego i lekko powyżej, dla tych, którzy wystawali pod kioskami po każdy kolejny numer „Fantastyki” a poźniej „NF” - tak to jest książka dla nich.

Bardzo gorąco polecam. I nie mogę dać mniej niż 10 gwiazdek. Również z sentymentu.

Jednym słowem - rewelacja. „Małpy Pana Boga. Słowa” to wybór tekstów, recenzji, polemik, wywiadów autorstwa Macieja Parowskiego, wieloletniego naczelnego „Fantastyki” i „Nowej Fantastyki”.
Nie jest to rzecz dla wszystkich, o nie. Parowski ma swoje racje, miał również swoje zadania jak redaktor, i swoich racji i zadań broni, między innymi wybierając taki a nie inny zestaw...

Moja opinia jest taka, że każdy, kto jest organizatorem jakiegokolwiek konwentu fantastyki w Polsce lub jest prezesem jakiegokolwiek klubu fantastyki w Polsce, powinien najpierw wykazać się wiedzą o tym, co właśnie czytamy w książce "Małpy Pana Boga". To nie książka, to podręcznik - pozycja absolutnie obowiązkowa dla wszystkich związanych w fandomem. Tym bardziej powinny to przeczytać osoby młode, które nie zaznały radości czytania starej "Fantastyki", czy nie były świadkami tego boomu na fantastykę w dawnych szarych latach 90-tych. Amen

ps. jeden z moich konwentowiczów kiedyś powiedział, że wyobraża sobie pierwszą połowę lat 90-tych jako szarą, bo widział u swojej mamy czarno-białe zdjęcia z tamtego okresu i pewnie świat wtedy tak wyglądał :-(

Moja opinia jest taka, że każdy, kto jest organizatorem jakiegokolwiek konwentu fantastyki w Polsce lub jest prezesem jakiegokolwiek klubu fantastyki w Polsce, powinien najpierw wykazać się wiedzą o tym, co właśnie czytamy w książce "Małpy Pana Boga". To nie książka, to podręcznik - pozycja absolutnie obowiązkowa dla wszystkich związanych w fandomem. Tym bardziej powinny to...

Małpy Pana Boga. Słowa. Szkice i rozmowy o wyobraźni i rzeczywistości. Polemiki (2011)

„Małpy Pana Boga” – hmmm... to my! Wystarczy rzut oka na okładkę i ułamek sekundy, a wieloletniemu odbiorcy SF od razu stają przed oczami pamiętne sceny z filmu „2001: Odyseja kosmiczna” albo bardziej rozbudowany wątek z książki Artura C. Clarka. Okładkowe szympansy zamiast nic nie widzieć, nic nie słyszeć i milczeć*, kolejno patrzą na świat przez lupę, nadstawiają ucha i trąbią przez megafon. Obserwują, słuchają, tworzą. Okazuje się że Parowski widzi to nieco inaczej: „Tytuł książki nawiązuje do średniowiecznej definicji diabła, ale i do godniejszej roli jaką oferowali mu Goethe i Bułhakow. Zmodyfikowane przez Irinę Pozniak na okładce azjatyckie małpki dorzucają fantastyczne trzy grosze do rozważań o prawdzie i kłamstwie, fantazji i drwinie, ślepej lojalności i obywatelskim nieposłuszeństwie” – pisze w przedmowie, a kilkadziesiąt stron dalej tłumaczy obszerniej: „[Szatan] jest zaledwie cieniem, przeciwnikiem, przedrzeźniaczem, psujem, małpą Pana Boga (bo Go małpuje i bezwiednie Mu służy)” – to jest takie troszkę myślenie życzeniowe i podlizywanie się Szefowi, który jest nieobliczalny i lepiej nie mieć z nim na pieńku, jednocześnie to zupełnie inna metafora. W takim ujęciu to nie do końca trzyma się kupy. Tu małpa jedna (złośliwa),tam trzy i kreatywne, myślące (a w wersji japońskiej, po prostu życzliwe). Ale jeśli te małpy-diablęta to my, to w porządku.

Dalej w tekście też trafią się takie nie do końca przekonywające, niezgrabne sformułowania, ale to ziarnka pieprzu, w gęstej, dobrze doprawionej masie którą pochłania się z przyjemnością, nawet nie do końca po to by pozyskać określone informacje, ale by chłonąć erudycję autora. Można się z nim zgadzać bądź nie, ale ma on niemałą wiedzę, sporo doświadczeń życiowych i na literaturze – nie tylko fantastycznej – się zna. Przede wszystkim zaś, zna się na pisaniu.

Mamy tu uporządkowane wedle pewnych kluczy fantastyczne teksty z końca XX i początków XXI wieku: felietony, eseje, repliki, recenzje i wywiady – publikowane na łamach pism kulturalnych, opiniotwórczych i branżowych (plus artykuły z szuflady). Sporo tego – przeszło 500 stron drobnym makiem (44 linijki na stronę!): zagadnienia kluczowe oraz poboczne, pisarze-giganci, sprawni rzemieślnicy, pretendenci oraz ci mniej zdolni – wieloryby i ćmy**; tło historyczne niektórych form i trendów, kulturowe analizy, refleksje, porównania, ale i polityka, a także trochę literackiej kuchni (redakcyjnego warsztatu oraz kulis). Różnorodnie, niestandardowo, dla koneserów i ambitnych. (Jeden dział ma charakter popularnonaukowy, zmieszany z religią, jeśli traktować Biblie jako część mitów, fantastykę – można by rzec że pasuje, ale intencje autora były inne, inne też jest jego podejście do religii – w związku z tym kilka-kilkanaście stron mogłoby się znaleźć poza zestawieniem).

Mimo iż przystępna, atrakcyjna stylistycznie, lektura „Małp” wymaga wypoczętego umysłu i skupienia. Nie jest to rzecz dla żółtodziobów, osób które nigdy wcześniej SF nie czytały, albo robią to tylko dla rozrywki... te odpadną już na początku. Aby cieszyć się tą książką, fantastykę trzeba lubić, zgłębiać i jakoś identyfikować się wyrosłym dookoła niej środowiskiem (osób myślących, którym w przeciwieństwie do większości społeczeństwa – na czymś zależy). Choć wachlarz tematyczny artykułów jest dość szeroki, stale krążymy wokół kwestii związanych ze sferą idei, pomysłów, przebiegiem procesów twórczych, a wszystko to na tle religii, komuny, lat 90-tych i środowiska. To może nużyć, teksty nie powstawały do czytania w jednym ciągu i daje to trochę w kość. Często powtarzają się w nich określone odwołania (np. do finału Limes inferior),porównania, myśli i problemy. Część się zdezaktualizowała, np. cała wymiana ciosów między MP a młodymi autorami skupiony wokół „Fenixa”, była ważna dla zainteresowanych, ale lata temu! Owszem, można to przeczytać, coś z tego dla siebie wyciągnąć... ale przy cudzych konfliktach prowadzonych na piśmie (których choćby w internecie mamy od cholery, na każdym forum, do powszechnego wglądu) można przysnąć z nudów. Mój entuzjazm z lektury w rozdziale „Polemiki” spadł do 20-30 procent.

W tomie znajdziemy co nieco o pisarstwie Lema, Sapkowskiego, Zajdla... ale to zaledwie przystawki, dodatki do tego co już wiemy bądź zachęta do zdobywania szerszej wiedzy na własną rękę. Książka jest przede wszystkim intelektualnym pomnikiem MP – krytyka, redaktora i autora, świadectwem dokonań na polu fantastyki, potwierdzeniem własnej pozycji. To co pisze jest bardzo subiektywne (np. gdy w grę wchodzą interpretacje religijne, zagadnienia obyczajowe***),siłą rzeczy na wszystkie omawiane kwestie patrzymy przez jego okulary, ma to swoje plusy i minusy, niemniej to główna atrakcja tych tekstów. Mało komu chciałoby się czytać jakieś stare recenzje, artykuły – a tak, magia nazwiska robi swoje. Nie jest wprawdzie centralnie wyeksponowane, ale to ono przyciąga (przynajmniej tych zaawansowanych). To nie jest jakiś tam skok do wydarzeń kulturalnych z przełomu wieków – to KSIĄŻKA PAROWSKIEGO. Facet swoje dla fantastyki zrobił, mówi ciekawie, i oby działał jak najdłużej****!

(Cytaty str. 5 i 83).

* „Trzy mądre małpy [...] – wyrażone za pomocą rzeźby lub obrazu japońskie przysłowie »nie widzę nic złego, nie słyszę nic złego, nie mówię nic złego«. [...] co można zinterpretować jako: »Nie szukaj i nie wytykaj błędnych czynów i słów innych ludzi«" (Wikipedia)

** Tytuł zapisków Twardocha z 2015, zgrabny. Sama książka też warta uwagi.

*** Krew mnie zalewa kiedy czytam (str. 270) że przedwczesne uświadamianie dzieci co do seksualności jest złe... i jako przykład podaje się dziecko obserwujące splecionych na wyrku rodziców, któremu to potem źle robi na głowę... Po pierwsze, takie podglądanie to nie jest fachowa edukacja seksualna, po drugie – kiedy jest za wcześnie? Niektóre dzieciaki masturbują się już w przedszkolu. Jeśli rzeczowo wyłoży się kawę na ławę, można nie tylko pomóc im lepiej rozumieć świat, ustrzec się przed przedwczesną (i niechcianą) ciążą, czy zakusami pedofila (a więc traumą na całe życie),ale też poprawnie pojmować własne emocje. Od wyjaśnienia jak łącza się dwie komórki i skąd się biorą małe kotki do pornografii droga daleka.

Parowski dość często wplata w swe oceny i analizy interpretacje religijne, niekiedy nawet tam gdzie to kompletnie nie pasuje. To jest dziwne. Na końcu rozdziału piątego, w osobnym tekście, traktuje Nowy Testament, napisany setki lat po Jezusie jak reportaż naocznego świadka, a w sąsiednim rozwodzi nad rolą papieża Polaka z iście mistycznym zacięciem... co to ma wspólnego z fantastyką? Poglądy każdy jakieś ma, jeśli czemuś służą i potrafi je wyłożyć ciekawie i sensem, to OK, ale to co tu pada jest trochę... niepoważne.

(Joszue Ben Josef nie planował zakładać nowej religii ani zbawiać świata, interesowała go wyłącznie pozycja leadera wśród ziomków, stanowisko nowego proroka i lokalnego guru, co nie spotkało się z aprobata posiwiałych autorytetów... i gość dość marnie skończył, uśmiercony ręką okupanta, a zromanizowany Żyd, Szaweł – jak się okazało specjalista od New Age tamtych czasów – wypromował go na Zachodzie, dokładnie w takiej wersji, jaką Zachód był gotowy przyjąć, oswoiwszy się już z zhellenizowanym wizerunkiem Izydy, perskiego Mitry czy innymi eklektycznymi kultami).

**** Maciej Parowski "Kukułka na koniu trojańskim" - Nidzica 2017:
https://www.youtube.com/watch?v=FpBZtQ5RsL0&t=238s
(Autor – który ma już 71 lat – opowiada o „Małpach Pana Boga 3”)


Co korekcie umknęło, co warto poprawić: str. 224 – naleźć (znaleźć); str. 230 brak spacji; str. 231, 254, 314, 339, konsekwentnie pada zwrot „do cholery”, ja bym to zamienił na „od cholery”, choć tak też jest poprawnie; str. 236 – nie chciany (niechciany); str. 231 i 236 – niemal identyczna fraza; str. 260 – Kafkowski (kafkowski); str. 267 ziemnej (zimnej); 272 – starczy go (wystarczy?); str. 296 – nśadistot (nadistot); str. 314 – trzeci akapit druga linijka – brak W; str. 324 – piąta linijka, brak sensu; str. 329 – literówka, myślnik; str. 336 – przedostatnia linijka – zbędne Z; str. 316 – szpital bródnowski (Szpital Bródnowski); str. 353 – trzynasta linijka od końca: rzecz (rzeczy),który (które),pozwoli (pozwolą); str. 356 – ósma linijka, brakuje JEST; str. 360 – „u wagi” (uwagi); str. 358 – odwołanie do spraw bieżących, lokalnego (choć stołecznego) epizodu rozdmuchanego przez media, interpretacja błędna; str. 380 – „najczęś-ciej”; str. 385 – osad (osąd),osadem (osądem); 387 – przyszłości (przeszłości); str. 404 – kaszaloty nie walczą z mątwami, a krakenami – tj. kałamarnicami olbrzymimi; str. 411- „pisarzewizjonerzy” – brak spacji; str. 414 – zapoznany (zapomniany); str. 421 – 12 linijka... coś w tym zdaniu nie gra; str. 437 – nie nudnie (nienudnie); str. 468 – dziesiąta linijka od końca, kropka zamiast przecinka; str. 472 – przedostatnia linijka, zabrakło „o” przed cudzysłowem; str. 487 – ostatni człon tytułu zapisany poprawnie, tj. „dream”, wcześniej konsekwentnie „drim”; str. 493 – nie opisane (nieopisane); str. 515 – tytuł podrozdziału jest jednocześnie początkiem zdania, więc tekst główny nie powinien zaczynać się z dużej litery.

Str. 339 – pochwała „Wilczego legionu” (!) – toż to jak zachwalać „Czarnoksiężnika z Archipelagu”, „Władców Marionetek” albo tzw. „Sagę Zmierzch”.
Str. 277 – na tym właśnie polega pornografia, nie niesie ze sobą walorów artystycznych, ma wywołać podniecenie, w przeciwieństwie do erotyki która takowe mieć winna... inna rzecz że nawet w tytule teksty mają erotykę.... wiec po co przeinaczać?

Małpy Pana Boga. Słowa. Szkice i rozmowy o wyobraźni i rzeczywistości. Polemiki (2011)

„Małpy Pana Boga” – hmmm... to my! Wystarczy rzut oka na okładkę i ułamek sekundy, a wieloletniemu odbiorcy SF od razu stają przed oczami pamiętne sceny z filmu „2001: Odyseja kosmiczna” albo bardziej rozbudowany wątek z książki Artura C. Clarka. Okładkowe szympansy zamiast nic nie...

Maciej Parowski był współtwórcą kultowej „Fantastyki”, nieco kontrowersyjnym kierownikiem działu literatury polskiej w tymże periodyku i wieloletnim naczelnym „Nowej Fantastyki”. Obecnie kieruje „Czasem Fantastyki”. Znany jest również, jako autor kilku powieści, scenariuszy komiksowych i opowiadań. "Małpy Pana Boga. Słowa" to książka historyczna o gatunku literackim, który przez wiele lat był traktowany po macoszemu w naszym kraju. To 30 lat historii polskiej fantastyki w recenzjach i felietonach, w przedmowach i posłowiach książek fantastycznych i związanych z tym gatunkiem, w polemikach i wywiadach prowadzonych przez autora oraz przeprowadzonych z nim samym. Książka skierowana raczej do fanów gatunku oczytanych w polskiej fantastyce, którym nieobce są nazwiska Janusza A. Zajdla, Konrada T. Lewandowskiego, Jacka Dukaja czy Adama Wiśniewskiego-Snerga
http://pijewoda.blog.pl/

Maciej Parowski był współtwórcą kultowej „Fantastyki”, nieco kontrowersyjnym kierownikiem działu literatury polskiej w tymże periodyku i wieloletnim naczelnym „Nowej Fantastyki”. Obecnie kieruje „Czasem Fantastyki”. Znany jest również, jako autor kilku powieści, scenariuszy komiksowych i opowiadań. "Małpy Pana Boga. Słowa" to książka historyczna o gatunku literackim, który...

Parowski o słowach, a wraz z nim jego erudycja, trafność diagnozy i kultura wypowiedzi; takich krytyków już dzisiaj nie robią, dlatego warto czytać i się uczyć - tylko od najlepszych.

Parowski o słowach, a wraz z nim jego erudycja, trafność diagnozy i kultura wypowiedzi; takich krytyków już dzisiaj nie robią, dlatego warto czytać i się uczyć - tylko od najlepszych.