Irena Opdyke, z domu Gut (ur. 15 maja 1918 w Kozienicach, zm. 17 maja 2003 w Kalifornii w USA) – Polka, odznaczona (w 1982) medalem "Sprawiedliwy wśród Narodów Świata".
W czasie II wojny światowej schwytana przez żołnierzy Armii Czerwonej, uwięziona, pobita i zgwałcona, potem zmuszona do pracy jako pomoc medyczna w szpitalu polowym. W 1940 uciekła do rodziny przebywającej w Radomiu, ale wkrótce zatrzymana w łapance przez Niemców, którzy skierowali ją do pracy w fabryce amunicji; stamtąd trafiła do lżejszej pracy jako pomoc kuchenna w niemieckim hotelu garnizonowym w Radomiu. W 1942 oficer SS, major Edward Rugemer zabrał ją ze sobą do Tarnopola (gdzie polecono mu kierowanie fabryką zbrojeniową) jako pomoc domowa w willi, którą mu tam przydzielono. Podczas likwidacji getta w Tarnopolu latem 1942 pomogła uciec dwunaściorgu Żydów, ratując ich przed wywózką i śmiercią: szóstce urządziła kryjówkę w lesie i regularnie dostarczała im żywność, a drugą szóstkę ukryła w piwnicy domu, w którym stacjonował Rugemer. Jedna z ukrywanych kobiet urodziła syna, który przeżył i wraz z pozostałą dwunastką dotrwał do końca wojny w ukryciu.
Major Rugemer odkrył po pewnym czasie fakt, że Irena Gut ukrywa w jego domu Żydów, ale zgodził się na dalsze ich pozostawanie pod warunkiem, że Gut oprócz pomocy domowej zostanie jego kochanką. Skądinąd ewentualne zgłoszenie przez Rugemera faktu łamania nazistowskiego prawa w jego domu groziłby również bardzo poważnymi konsekwencjami nie tylko trzynastce ukrywanych i Irenie Gut, ale również jemu samemu.
Krótko przed wejściem Armii Czerwonej do Tarnopola uciekła wraz ze swoimi podopiecznymi do lasu. Posądzana po wojnie o kolaborację z Niemcami, dzięki pomocy pełnomocnika ONZ w Polsce, Williama Opdyke'a, wyjechała w 1949 do USA. Tam po siedmiu miesiącach pobytu w w Nowym Jorku spotkała raz jeszcze poznanego w Polsce delegata ONZ, Opdyke'a; wyszła za niego za mąż, po czym razem osiedli w Kalifornii, gdzie w Yorba Linda nieopodal Santa Ana Irena Gut-Opdyke pracowała jako dekoratorka wnętrz.
W 1999 spisała swoje wspomnienia w książce "In My Hands" ("W moich rękach"),wydaną w 2001. W roku 2008 na deskach Baruch Performing Arts Center w Nowym Jorku wystawiono sztukę "Irena's Vow" ("Przysięga Ireny"; reżyseria Michael Parva) opartą na kanwie historii Ireny Opdyke. Główną rolę w tej sztuce gra jedna z czołowych żydowskich aktorek teatralnych, Tovah Feldshuh.
Każda próba przechytrzenia prześladowców musiała spełznąć na niczym – bez ustanku kontrolowano tempo i wydajność pracy, za jakąkolwiek próbę...
Każda próba przechytrzenia prześladowców musiała spełznąć na niczym – bez ustanku kontrolowano tempo i wydajność pracy, za jakąkolwiek próbę sabotażu groziła kara śmierci. Nie było od niej żadnego odwołania.
Dziewczyna na granicy dorosłości żyjąca w szczęśliwej i licznej rodzinie cieszyła się, że może rozpocząć naukę w szkole pielęgniarskiej. Niestety ambitne plany Ireny przekreśliło rozpoczęcie II wojny światowej. Po licznych paskudnych perypetiach trafiła jako pomoc kuchenna do kantyny oficerskiej przy fabryce amunicji, a z czasem została gospodynią w willi majora niemieckiej armii. Oprócz chęci przetrwania i ponownego połączenia się z rodziną nie potrafiła przejść obojętnie koło ludzkiego cierpienia, mimo iż za pomoc Żydom groziła kara śmierci. Jaka jest wojenna historia Polki, która w tempie ekspresowym musiała dorosnąć?
Byłam pod wrażeniem odwagi młodziutkiej Ireny. Mimo przerażających rzeczy, które dotknęły również i ją osobiście potrafiła odnaleźć współczucie dla innych ludzi, ludzi których Rzesza uznała za wrogów normalności. Potrafiła z determinacją przeprowadzić swój plan ukrycia Żydów, by uratować do zagłady, chociażby kilka osób. Jak sama powtarzała „Nie stawiałam sobie pytania, czy mam to zrobić. Myślałam tylko, w jaki sposób”. Czytając jej wspomnienia, zastanawiałam się, co ja bym zrobiła, będąc na jej miejscu. Czy zachowałabym się tak samo? Nie wiem. Moja moralna, etyczna i empatyczna część twierdzi, że na pewno tak, ale co gdyby los moją moralność wystawił na tak ciężką próbę? W czasach i sytuacjach ekstremalnych, w których każdy drżał o życie swoje i najbliższych bardzo możliwa jest sytuacja, w której ze strachu odwróciłabym wzrok od potrzebujących pomocy. Jak mawiała nasza Wielka Poetka „Tyle wiemy o sobie, ile nas sprawdzono”.
Irena Gut Opdyke była osobą silną, odważną, pełną empatii. Dla wielu była nadzieją na przeżycie, dawała z siebie wszystko. Po zakończeniu działań wojennych uratowani przez nią ludzie złożyli o niej świadectwo przed rabinem. Kopia znajduje się w Żydowskiej Komisji Historycznej w Krakowie. W 1982 roku za ogromne poświęcenie i bohaterstwo została odznaczona medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Jej wspomnienia spisała oraz zweryfikowała i potwierdziła w Yad Vashem autorka powieści historycznych Jennifer Armstrong. Jest to więc prawdziwa historia o jak najbardziej prawdziwej bohaterce, którą polecam poznać. Irena do końca życia borykała się z traumatycznymi wspomnieniami, ale mimo to potrafiła znaleźć jasne strony, ufać, że przyszłość będzie lepsza i umiała tworzyć więzi z bliskimi ludźmi. Jej tragiczne, poruszające wspomnienia zmuszają do refleksji nad kondycją społeczną, człowieczeństwem i zwykłym ludzkim odruchem, jakim powinno być niesienie pomocy. Czy wśród obecnej znieczulicy i odseparowywania się, zaniku więzi międzyludzkich to jest możliwe? Czy jest jeszcze w nas wrażliwość? A może w sercach zagościła już obojętność?
Za możliwość zapoznania się z treścią książki dziękuję PORADNI K.
Do tej pory Polacy otrzymali ponad 7000 odznaczeń Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, przyznawanych nie-Żydom przez Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holokaustu Jad Waszem w Jerozolimie. Najwięcej ze wszystkich nacji, które w trakcie II wojny światowej angażowały się w pomoc swoim żydowskim znajomym, sąsiadom lub zupełnie obcym osobom a warto przypomnieć że Polska była jedynym krajem, gdzie za pomoc okazaną Żydom groziła kara śmierci.
Możemy być dumni z naszych rodaków ale nie wolno nam zapomnieć, że oprócz szlachetnych gestów i heroicznych działań były też jednostki brukające honor Polski i Polaków swoją postawą: szmalcownicy i donosiciele. To też część naszej historii, której nie można zamieść pod dywan (co niestety zdarza się nader często).
"Ratowałam od Zagłady" to poruszająca, prosta i piękna historia o młodziutkiej dziewczynie, uczennicy szkoły pielęgniarskiej Irenie Gut, która z potrzeby serca, kierując się współczuciem i miłością do bliźniego pomagała Żydom początkowo dostarczając im jedzenie a następnie ukrywając liczną grupę w domu niemieckiego majora, gdzie pracowała jako gosposia. Oderwana od rodziny, zgwałcona przez radzieckiego żołnierza na początku wojny nie poddała się rozpaczy. Z determinacją i brawurą, którą dziś ocenilibyśmy jako istne szaleństwo postanowiła żyć w zgodzie ze swoim sumieniem, które nie pozwalało jej spokojnie patrzeć na tragedię jaka dotknęła Żydów. Z narażeniem życia i praktycznie pod okiem okupanta (jak mówi powiedzenie: pod latarnią najciemniej) dokarmiała, chroniła, ukrywała kilkuosobową grupę dla której była jedyną deską ratunku.
Uderza w tej relacji spisanej po latach przez córkę Ireny Gut-Opdyke przekonanie, iż nie robiła nic specjalnego. Pomagała bo mogła i czuła taką potrzebę. Tak została wychowana i z takimi wartościami weszła w dorosłe życie. Nie ma tu heroizmu, bohaterstwa, poczucia dokonania czegoś wielkiego. Jest za to miłość bliźniego i zwykła ludzka życzliwość.
To niezwykle budująca historia pokazująca, że nawet w koszmarnych czasach można zachować współczucie, odwagę i dobroć wbrew wszystkim i wszystkiemu. Gorąco polecam ją Waszej uwadze.
Za egzemplarz książki dziękuję Wydawnictwu Poradnia K.