David Fideler

„Panteusz robi selfie w kawiarni z Listami Seneki” Prezentyzm, cherrypicking i pisanie pod tezę. Komu nie che się czytać całości, książka sprowadza się do tego: Panteista mówi ci, co jego zdaniem mieli na myśli stoicy, ale czar pryśnie, kiedy sam/a sięgniesz do tekstów źródłowych. --------- Stoików (filozofów) najlepiej czytać bezpośrednio. Kupuję od czasu do czasu popularne książeczki o stoicyzmie dla masowego czytelnika, żeby znaleźć przystępne pozycje wprowadzające w stoicyzm dla moich dzieci. „Śniadanie z Seneką” byłoby całkiem niezłe, gdyby autor wytrzymał w uczciwości i nie wciskał swojego światopoglądu. Tak, zwłaszcza wczesny stoicyzm jest rodzajem panteizmu z uwagi na monizm i uduchowiony materializm, ale w miarę rozwoju, a już ewidentnie w późnym okresie, akcenty przesuwają się w stronę teizmu, a przecież książka w tytule ma Senekę, zwanego nieochrzczonym chrześcijaninem! Fideler wykorzystuje niewiedzę czytelnika, by delikatnie perswadować mu własny panteizm. „Historii filozofii starożytnej” Realego tom III: „Bóg stoików, zgodnie z logiką systemu, skoro utożsamia się z naturą, nie może być Bogiem osobowym. Jeżeli Bóg jest bezosobowym logosem i naturą, to w konsekwencji nie ma sensu modlitwa (…). Nie mniej jednak w dziejach szkoły stoickiej Bóg będzie coraz bardziej nabierał rysów duchowych i osobowych, religijność będzie coraz bardziej przesycała sobą system, modlitwa nabierze określonego sensu. Zresztą nieuniknionym losem panteizmu jest to, że utożsamienia Boga z Naturą nie potrafi utrzymać w słusznej równowadze i zmierza do tego, by w końcu przemienić się albo w ateizm, albo w teizm. Stoa, zwłaszcza w ostatniej fazie swojego rozwoju, skłaniać się będzie ku teizmowi, ale nie zdoła dojść do niego w pełni”. – A nie zdołała dojść w pełni, bo stoicy przyjmowali chrzest i pomagali opracowywać filozofię chrześcijańską, więc właściwie doszli do Boga osobowego, ale już nie jako stoicy. W trakcie lektury sporadycznie zgrzytało mi coś w zębach, aż w pewnym momencie Fideler odsłonił karty pisząc, że być może część teistów się teraz na niego obrazi, ale on jest panteistą. Po tej deklaracji już jasne staje się to frywolne żonglowanie różnymi słowami i staranne selekcjonowanie cytatów pod tezę. „Stoicy byli zdania, że przeciwności zsyła „Bóg” lub wszechświat, aby nas zahartować, a także by pomóc nam rozwinąć charakter (słowo „Bóg” wziąłem w cudzysłów, bo chociaż Seneka i inni stoicy używali tego terminu, należy wyraźnie odseparować stoicką ideę Boga od jego koncepcji obecnej w kulturze judeochrześcijańskiej. Stoicy odnosili się do pewnego rodzaju inteligencji obecnej w przyrodzie, którą raz nazywali Bogiem, a innym razem Naturą, Losem, Zeusem, wszechświatem i jeszcze wieloma innymi terminami. W miarę możliwości używam terminu „wszechświat”, aby uniknąć nieporozumień)”. „O ile Logos i Los to koncepcje, które nie budzą kontrowersji, o tyle ostatnia ze stoickich idei już owszem. Mam tu na myśli Opatrzność. Niektórzy ze współczesnych czytelników (oraz współczesnych stoików) mają problem z Opatrznością, ponieważ postrzegają ją jako ideę zakorzenioną w religii. Ta interpretacja jest błędna. Stoicka koncepcja Opatrzności nie miała nic wspólnego z tą wyznawaną przez chrześcijan, a stoicy nie wierzyli bynajmniej w jakiegoś Boga istniejącego ponad naturą. Dla stoików „Bogiem” była sama natura właśnie. Greckie słowo oznaczające opatrzność to pronoia, dosłownie „uprzedzenie”. Osobiście uważam, że stoicka idea opatrzności wzięła się z badań nad żywymi organizmami”. „Patrząc z perspektywy pierwszych greckich stoików, my współcześni bylibyśmy w błędzie, traktując Logos, Los i Opatrzność jak różne pojęcia. Według wykładni stoickiej były to po prostu wymienne określenia tej samej rzeczy. Według starożytnych źródeł „Natura”, „Logos”, „Los” i „Opatrzność” postrzegano jako tożsame”. – Nie, nie i jeszcze raz nie! Większej głupoty co do filozofów nie da się powiedzieć, bo ci charakteryzują się precyzyjnym używaniem słów! To nie poezja czy liryka, w której wymiennie używa się słów pasujących do rymów ze względu na bliskoznaczność. Los, Logos, Opatrzność czy Natura, są używane konkretnie i celowo. Łączą się ze sobą, ale nie są dowolnie wymienne. Opatrzność JEST wzięta z religii i nawiązuje do rzymskich Parek i bogini Fortuny. Jeśli chodzi o pronoię, jest to wyższa wiedza związana z intuicją, nie tyle uprzedzenie, co uprzednia wiedza. „Na szczęście zdaniem filozofa istnieje kompas, który bezpiecznie pokieruje nas do celu. Kompasem tym nie jest religia, żadne pismo święte czy cokolwiek innego w tym rodzaju, ale nasza własna zdolność do jasnego myślenia”. – Toż to klasyczna hybris (pycha) rzucająca bogom wyzwanie i prosząca się o fatalne konsekwencje. „Stoicy byli filozofami, zatem nie wierzyli w tradycyjnych bogów Greków i Rzymian”. – Ateistyczna część środowiska naukowego stara się dziś lansować pogląd, że filozofowie sprzeciwiali się i zwalczali religię na rzecz „racjonalności” (czyli jakby w imię współczesnej „nauki”). Sokrates czy Platon nie sprzeciwiali się religii, tylko oczyszczali ją z głupot, m.in. polegających na przypisywaniu bogom ludzkich wad. Przypominam też, że M. Aureliusz filozofów nazywał kapłanami bogów. Losowy fragment: „Utrzymaj się skromnym, dobrym, szczerym, poważnym, naturalnym, w umiłowaniu sprawiedliwości, b-o-g-o-b-o-j-n-o-ś-c-i, bądź życzliwy, miły, wytrwały w pełnieniu obowiązków. Staraj się usilnie o to, abyś takim pozostał, jakim cię pragnęła zrobić filozofia. B-ó-j s-i-ę b-o-g-ó-w, otaczaj opieką ludzi. Życie krótkie, a jedyny owoc życia ziemskiego to pobyt na ziemi zbożny i prace obywatelskie. We wszystkim postępuj jak uczeń Antonina. Zachowuj jego wytrwałość w pracy rozumnej, równowagę umysłu wszędzie, p-o-b-o-ż-n-o-ś-ć jego, wdzięk twarzy i łagodność, i obojętność dla marnej sławy, jego troskę o dobre zrozumienie spraw”. Co on tu miał na myśli? Naturę, Los, Logos i bogów używanych wymiennie? Tzn mamy się bać Natury i Losu? Puknij się w czoło. Twierdzić, że stoicy tylko udawali przywiązanie do religii, a w zaciszu olewali ją, bo opierali się na „racjonalnym” rozumie, to ordynarne kłamstwo współczesnych ateuszy, i jak się okazuje również panteuszy. Nie da się pogodzić urojenia Fidelera z nabożnym tonem i licznymi odwołaniami do bogów w pismach rzymskich stoików. M. Aureliusz pisał do samego siebie, bez zamiaru publikowania, więc kogo chciał oszukiwać? Siebie, bogów? A może David zarzuca mu przyzwyczajenie? Kompasem filozofów jest rozum oświetlony bożą mądrością, a nie po prostu rozum. (ponownie odsyłam do początkowego cytatu z Realego) „Tymczasem stoicy mocno podkreślali znaczenie obywatelskiego zaangażowania, ponieważ rozumieli, że człowiek przychodzi na świat jako zwierzę społeczne. Zdaniem filozofów z tej szkoły wszyscy przynależymy do dwóch różnych „miast” (lub dwóch różnych wspólnot). Pierwsze miasto to miejsce lub społeczność, w której się urodziliśmy (lub w której żyjemy obecnie). Drugą wspólnotą jest kosmopolis, czyli „wszechmiasto” lub „wspólnota kosmosu”, która obejmuje cały świat i całą ludzkość. Z powodu tego braterstwa ponad podziałami (...)”. – Nie! Drugim miastem (a właściwie pierwszym pod względem jakości i naszego pochodzenia!) jest Miasto Boże i wspólnota Niebian, czyli bogów (istot niebańskich) i mędrców (dobrych i doskonałych ludzi, którzy zasłużyli sobie na życie pośród bogów). Pisał o tym Pierre Hadot w „Twierdzy wewnętrznej”: „Wspomnieliśmy o postaci mędrca. Charakterystyczne dla filozofii stoickiej jest czynienie z niej pewnej transcendentnej normy. Normę tę udaje się jednak faktycznie zrealizować tylko z rzadka, tylko wyjątkowo. Mamy tu do czynienia z echem Uczty (204a) Platona. Sokrates przedstawia się tam jako ktoś, kto wie, że nie jest mądry. Sytuuje go to między bogami, którzy są mądrzy i wiedzą, że są mądrzy, a ludźmi sądzącymi, że są mądrzy, lecz nie wiedzącymi, że nimi nie są. Ten status pośredni do status filozofa, kogoś, kto kocha mądrość, aspiruje do mądrości właśnie dlatego, że wie, iż jest jej pozbawiony”. Sam Seneka: „Ogarnijmy umysłem dwie rzeczypospolite: jedną wielką i prawdziwie pospolitą, która obejmuje świat bogów i ludzi, w której nie zwracamy uwagi na taki czy inny zakątek świata, ale granice jej zakreślamy blaskiem słońca, i drugą, z którą nas związał przypadek, że się w niej urodziliśmy (taka będzie rzeczpospolita bądź ateńska, bądź kartagińska, bądź każdego innego dowolnego państwa),i do której już nie należą wszyscy ludzie, lecz ściśle określeni”. A więc nie „cały świat i całą ludzkość”, a bogów i ludzi. Pierwsze miasto: Kosmopolis, drugie: polis - zobaczcie do jakich delikatnych sztuczek ucieka się Fideler, niby tylko zamiana kolejności, a jednak istotna. Z resztą z tymi „wszystkimi ludźmi” też sprawa jest bardziej zniuansowana, „Teoria i praktyka polityczna Marka Aureliusza”: „Wedle stoików prawy rozum nie jest wspólny ludziom i bogom, lecz tylko bogom i mędrcom. Uczestnictwo człowieka w rozumie jest tylko rękojmią danej człowiekowi m o ż l i w o ś c i uczestnictwa w Powszechnym Państwie (bezrozumnych w powszechnym państwie można zatem porównać do dzieci, obywateli in potentia, z tą różnicą, że ich rozum jest zarówno wypaczony, jak niedokończony). Trzeba więc iść za tym, co pisze Marek Aureliusz i uznać, że wszyscy ludzie uczestniczą w rozumie, podczas gdy bezrozumni, sami skazując się na wygnanie, niszczą swe uczestnictwo w rozumie i rzeczywiście nie posiadają już godności człowieka”. Valery Laurand By być obywatelem kosmopolis trzeba sobie zasłużyć własnym wysiłkiem. Jego obywatelstwa nie daje się na zasadzie „Wpuścić ich wszystkich, kim są sprawdzi się później” ;) „Podczas ostatniego spotkania z uczniami, które odbyło się tuż przed jego śmiercią, Sokrates dyskutował, a także zakwestionował możliwość istnienia życia pozagrobowego”. – Zakwestionował strach przed śmiercią, a sam dialog „Fedon” jest dziełem filozoficznym dostarczającym argumentów za nieśmiertelnością duszy. Co ty chrzanisz David? „Podobnie sprawy miały się z Richardem Dawkinsem, najsłynniejszym i najbardziej otwartym na dialog ateistą naszych czasów”. XD XD XD – Dialog to się prowadzi w celu wspólnego odkrywania prawdy w atmosferze przyjaźni, tymczasem Dawkins należy do tak zwanych proroków WOJUJĄCEGO ATEIZMU. Nawet ateusze zdają sobie sprawę z zajadliwości i pogardy Rycha, więc co tu chcesz ugrać David? Twoje wcześniejsze deklaracje, że nie zgadzasz się ze scjentyzmem współczesnych naukowców okazują się zagrywką pod teistyczną publikę. Chyba że po dobroludziowsku chciałbyś jakoś pogodzić antyteizm z ludźmi religijnymi, co nie jest możliwe. O ile uczciwy ateista, czyli ten co bogów sam nie potrzebuje, ale ich szanuje, jak najbardziej odnajdzie się w religijnej społeczności, o tyle zdeklarowany przeciwnik religii, czyli antyteista, z definicji będzie zaprzeczeniem społecznego ładu. Ze spraw technicznych: kiepski pomysł z wrzucaniem rysunków poglądowych, które odnoszą się do fragmentów zamieszczonych kilka stron później. Nie można było ich umieścić bezpośrednio przy treści do której się odnoszą? Za to można pochwalić słowniczek ze stoickimi ćwiczeniami na końcu. Zdecydowanie lepsze niż Stankiewicz, nieco lepsze niż Irvin. Mimo krytyki książka całościowo nie jest totalnie zła, tylko po co, skoro można Senekę, Marka i Epikteta czytać bezpośrednio? Tylko dla młodzieży i niezbyt wymagających czytelników. ---------------------------------- „Seneka wielokrotnie krytykował akademickich filozofów swoich czasów, sprowadzających tę dziedzinę do niezbyt przekonujących sporów z dziedziny logiki. Uważał takie podejście za nieprzekonujące i nieistotne z punktu widzenia ludzkich potrzeb. Zdecydowanie dostrzegał różnicę między „prawdziwą filozofią” a jej alternatywą, którą uważał za czczą intelektualną zabawę i grę słów. Powiedział, że wielu współczesnych mu myślicieli skupia się na analizowaniu sylab i dzieli włos na czworo, zamiast zgłębiać żywe idee, które mogłyby uczynić ludzkie życie pełniejszym. Podkreślał, że prawdziwa nauka wydarza się w codziennym życiu, a nie w sali szkolnej”. „Gdziekolwiek pójdziesz, tam będziesz. Od samego siebie nie ma ucieczki”. Seneka „Ci, którzy płyną za morze, zmieniają tylko klimat, nie usposobienie”. Horacy „Pewnego dnia Lucyliusz czuł się nieco przygnębiony, więc postanowił poprawić sobie humor wybraniem się w podróż (podobnie jak robi to współcześnie wielu ludzi). Pomyślał, że zmiana scenerii poprawi mu nastrój. Niestety przedsięwzięcie okazało się porażką, bo depresja Lucyliusza nie ustąpiła. Ale jak powiedział Seneka: „Powinieneś odmienić duszę, nie powietrze”, ponieważ „wady twe będą ci towarzyszyły, dokądkolwiek się udasz”. „Jak zauważył Seneka, to co zsyła ci Fortuna, tak naprawdę nie należy do ciebie. W każdej chwili możesz to utracić. Tymczasem rzeczy naprawdę warte posiadania – jak wyćwiczony, szlachetny charakter – rodzą się wewnątrz i decydujemy o nich my”. „Skazany jesteś na życie, które samo nigdy nie położy kresu twoim udrękom i twojej niewoli. […] Jeśli wrócisz do życia prywatnego, wszystko będzie skromniejsze, lecz zadowoli cię aż nadto. A wszak teraz, gdy masz bardzo wiele, gdy zewsząd ci przybywa, nie czujesz się zaspokojony. Czy jednak wolisz sytość w niedostatku, czy głód pośród dostatku? Pomyślność materialna i sama odznacza się chciwością, i narażona jest na cudzą chciwość. Jak długo tobie nie będzie wystarczać, tak długo nie będziesz też wystarczał innym”. Seneka „Pytasz mnie, czego przede wszystkim powinieneś moim zdaniem unikać. Gawiedzi”. Seneka „Obcuj z tymi, którzy potrafią cię poprawić. Przyjmuj tych, których sam możesz uczynić lepszymi. Odbywa się to na zasadzie wzajemności, przy czym ludzie, którzy pouczają innych, równocześnie uczą się też sami”. Seneka „Charakter każdy sam sobie kształtuje, zatrudnienia zaś wyznacza przypadek”. Seneka