Mondo i inne historie

Dziecko wie lepiej. Dziecko posiada pewnego rodzaju wrodzoną mądrość, która najczęściej na pewnym etapie życia zostaje zastąpiona dorosłą, wyuczoną wiedzą. Moja trzyletnia córeczka przy próbie czytania jej „Małej księżniczki”, orzeka, że się tej powieści boi. Co dziwne, boi się jej bardziej, niż potworów czy ciemności. Boi się smutku, jaki w sobie ta opowieść niesie. Boi się pozostania samą, bez mamy i taty. W pewnym sensie jest mądrzejsza ode mnie. Jej dziecięce myśli krążą wręcz filozoficznie wokół zrozumienia własnej rzeczywistości – świata, nad którym niejeden dorosły przestaje już się zastanawiać i odbiera go jako coś zbyt powszedniego.

Takie są właśnie dzieci z opowiadań Le Clezio. Ósemka głównych bohaterów posiada tę wrodzoną i wewnętrzną wiedzę o otaczającym je świecie. Jej źródłem jest wewnętrzna siła, moc, a wszelkie pytania skierowane do dorosłych są swoistym dialogiem, oraz wynikiem niewinności i braku zrozumienia porządku świata, który tworzą ludzie.

Dlaczego istnieją wojny, konflikty, kłótnie? Ogień i śmierć, wybuchy, krzyki dzieci? „Dlaczego ludzie tego chcą?” pyta Petit Croix. Dlaczego istnieje porządek, który zabrania Mondo wałęsać się po świecie, nie chodzić do szkoły, nie posiadać rodziny? Wprawdzie Mondo wielokrotnie chce nauczyć się czytać, wielokrotnie też pyta obcych ludzi czy nie chcieliby go adoptować. Ale czy sprawiłoby to, że rzeczywiście byłby szczęśliwszy, niż jest?

Bohaterowie opowiadań są samotni, choć samotność wcale im nie przeszkadza. To wolne dusze, które żyją jakby obok otaczającego świata, obok rodziny, bliskich, obok fascynujących nieznajomych. Posiadają natomiast bardzo silną więź z naturą, przyjmującą wymiar wręcz mistyczny. Całą wiedzę, jaką posiadają, czerpią z natury świata. W ten właśnie sposób od grupki dzieci uczy się Gaspar: „Nie za pomocą słów, jak w szkołach w mieście; nie pod przymusem, czytając książki lub spacerując po ulicach pełnych hałasu i świecących liter. Nauka przebiegała niepostrzeżenie, nieraz błyskawicznie, z szybkością kamyka ze świstem przecinającego powietrze,... a nieraz powoli, dzień po dniu. Były to rzeczy bardzo piękne, trwały długo, niepodobne do siebie, zmieniające się cały czas w ruchu. Uczono się ich, potem zapominało, a potem uczono się ich na nowo. Przychodziły nie wiadomo skąd: były wokół, w świetle, na niebie, na ziemi, w krzemieniu i kawałkach miki, w czerwonym piasku wydm. Wystarczyło je widzieć i słyszeć.”

Ta pierwotna nauka stoi w kontraście z cywilizacją. W tej samej opozycji wobec zachodniego świata i porządku dorosłych, Le Clezio stawia świat ósemki dzieci. Mondo, Lullaby, Jon, Juba, Daniel, Alia, Petit Croix, Gaspar – to postaci wolne, które oddalają się od dorosłych, wędrują samotnie, uciekają od cywilizacji, nawet od swoich rodziców. Dzieci chodzą swoimi drogami. Nie mają nadopiekuńczych rodziców, a spacer po wielkim świecie nie ma dla nich żadnych barier i granic. Są na tyle dojrzali, że ich tułaczki czy spacery to wędrówki świadome. Próby ukrócenia tej wolności, jak w opowieści o Mondo lub o Lullaby, czytelnik śledzi ze sprzeciwem. Ów sprzeciw w pewnym sensie zaskakuje. Przecież jest to nasza cywilizacja, którą akceptujemy każdego dnia. Doskonale rozumiem i nie konstatuję na co dzień faktu, że dziecko powinno chodzić do szkoły, że nie powinno wałęsać się samo po mieście, bez opieki, bez jedzenia, niejednokrotnie bez miejsca do spania i bez domu. Takie są moje i takie się większości ludzi przekonania. A jednak wcale nie mamy poczucia, że Mondo dbając sam o siebie żyje źle. On wie lepiej.

Kluczową historią do zrozumienia wiedzy, której uczą się dzieci, jest opowieść o krainie Hazaran, którą Martin opowiada małej Alii. Aby dostać się do krainy trzeba odpowiedzieć na trzy zagadkowe pytania. W enigmatyczny spokój strażnik Hazaran pyta o trzy żywioły: ziemię, powietrze i wodę, pyta o cztery pory roku, pyta o słońce, księżyc i gwiazdy na niebie. Dziewczynka z uśmiechem odkrywa, że zna wszystkie te odpowiedzi. Swą wiedzę zyskała dzięki jedynym przyjaciołom, jakich miała, dzięki polnym zwierzętom – skarabeuszowi i pasikonikowi. I właśnie dzięki tej więzi z florą i fauną stała się księżniczką Hazaran.

W opowiadaniach Le Clezio narracja płynie sennie. Podobnie jak Gaspar, któremu wszystkie dni i wszystkie noce zlepiają się w jeden dzień i jedną noc, tak narracja poszczególnych opowieści scala się w jedno marzenie o błogim złączeniu się człowieka z naturą. Zamykając oczy, dzieci czują słońce na swych policzkach, wiatr we włosach, zapach morza, wilgotną trawę pod dłońmi, algi chłostające nogi, łaskotanie polipa, ciężar jaszczurki i węża na kolanach…

Jednym z pierwszych skojarzeń, jakie nasunęły się mi, pomiędzy przeczytaniem pierwszego i rozpoczęciem drugiego opowiadania, było „Serce” Edmunda de Amicisa. Choć traktuje o czymś zupełnie innym, a rozważane przez autora jest raczej zagadnienie dobra i zła, niż kontrast cywilizacja – natura, to również opowiada o niewinnych, a jednak bardzo dojrzałych dzieciach. W obu tych zbiorach dzieci wiedzą lepiej, posiadają wewnętrzne pojęcie etyki, wewnętrzną wiedzę o tym, co powinny robić . I nawet jeśli jest to w sprzeciwie do rzeczywistości ludzkiej, w której żyją, nie zmieniają swoich zasad, swoich przekonań i wciąż słuchają własnej duszy – przynajmniej do czasu, aż dane im będzie niestety dorosnąć…

Monika Samitowska-Adamczyk