„Spójrzmy raczej na panoramę wydarzeń sprzed 190 lat i oceńmy, czy militarna klęska była wpisana w los Polaków, czy raczej oni sami z różnych przyczyn, często niezależnych od przeciwnika, nie potrafili wyciągnąć ręki po leżące w ich zasięgu zwycięstwo”.

Często zarzuca się nam, Polakom, że czcimy i upamiętniamy przegrane powstania. Ma to jakoby być powód do wstydu i świadczyć o naszej narodowej odmienności. W myśl tego zarzutu świętować powinniśmy jedynie zwycięstwa, o klęskach zaś nie wspominać w ogóle. Tymczasem zarówno sukcesy, jak i porażki składają się na naszą skomplikowaną historię. Po trzecim rozbiorze Polski nasza ojczyzna zniknęła z mapy. Polacy jednak nigdy nie przestali marzyć o odzyskaniu niepodległości. Zastanawiano się, w jaki sposób to osiągnąć. Czy walką z bronią w ręku, czy też cierpliwą pracą organiczną? Choć koncepcje były różne, to jednak marzenie było jedno: wolność.

Dlatego też dochodziło do wybuchu powstań, które miały zrzucić zaborcze kajdany. Jednym z nich było powstanie listopadowe z 1830 roku. Czy jednak jest ono obecne w powszechnej świadomości? Czy wiemy coś więcej o jego przebiegu, sukcesach i porażkach oraz o ludziach, którzy mu przewodzili? Jeśli chcemy przypomnieć sobie historię powstania listopadowego, możemy sięgnąć po najnowszą książkę Sławomira Leśniewskiego pod tytułem „Powstanie 1830–1831. Utracone zwycięstwo?”. Ukazała się ona nakładem Wydawnictwa Literackiego. Autor jest adwokatem i miłośnikiem historii. Napisał już kilka książek popularnonaukowych, w których dotyka różnych zagadnień z historii Polski. Leśniewski nie wymyśla może rzeczy oryginalnych, ale sprawnie zbiera dotychczasową wiedzę i przedstawia ją w atrakcyjnej formie. Jego książki skierowane są do szerokiego grona odbiorców, do wszystkich interesujących się historią Polski.

Tym razem padło na powstanie listopadowe. Oczywiście naszą uwagę przykuwa już sam tytuł. Czy powstanie to w istocie było „utraconym zwycięstwem”? Jeśli tak, to kto i dlaczego je utracił? Dlaczego w ogóle doszło do powstania? Kto podjął decyzję o jego rozpoczęciu? Dlaczego Leśniewski uważa, że miało dużą szansę na powodzenie? Czy nie jest to opinia sformułowana na wyrost?

Recenzowana książka liczy ponad czterysta stron i jest chronologiczną opowieścią o powstaniu listopadowym. Najpierw otrzymujemy podstawowe informacje o Królestwie Polskim. Powracają pytania o ocenę tego bytu. Czy było ono namiastką wolnej Polski? Czy może raczej poligonem doświadczalnym dla cara? Czy należało angażować się w pracę na rzecz Królestwa, czy traktować ją jako służbę wrogowi?

Kolejnym ważnym pytaniem – stawianym przy okazji każdego powstania – jest to o nieuchronność jego wybuchu. Jednym słowem czy do powstania mogło nie dojść? Czy Polacy mogli zadowolić się namiastką państwowości?

Sławomir Leśniewski sporo miejsca poświęca ludziom, którzy powstanie przygotowywali i przeprowadzali. Opisuje, jak ich osobiste słabości, ograniczenia i wzajemne animozje rzutowały na niepodległościowy zryw. Czasem nie szczędzi ostrych słów pod adresem niektórych generałów, wskazując na ich błędy i zaniechania. Jednak – paradoksalnie – powstanie listopadowe miało najprawdopodobniej największe szanse powodzenia. Czy dlatego, że przygotowywali je zawodowi wojskowi, weterani wojen napoleońskich? Czy dlatego, że Rosjanie – ufni we własne siły – popełniali zaskakujące błędy i nie doceniali przeciwnika?

Największe bitwy powstania były najkrwawszymi starciami w Europie od czasów Napoleona. Polakom udało się kilkukrotnie zaskoczyć wojska cara. Jednak polityczni i wojskowi przywódcy – przynajmniej część z nich – nie wierzyli w końcowy sukces. Wielu bało się zemsty cara. Wielu nakłaniało do podjęcia rokowań.

Powstanie listopadowe wygasło w 1831 roku. Było wielką demonstracją dla całej Europy, że „jeszcze Polska nie zginęła”. Było także zapowiedzią przyszłych zrywów – Polacy bowiem mieli nigdy nie pogodzić się z niewolą. Jest to być może najważniejsze dziedzictwo wszystkich polskich powstań. Pragnienie wolnej ojczyzny, w której sami możemy być gospodarzami.

Publikację „Powstanie 1830–1831. Utracone zwycięstwo?” polecam wszystkim zainteresowanym historią Polski. Sławomir Leśniewski w popularnonaukowy sposób przedstawia kolejną kartę naszych dziejów. Po lekturze książki każdy niech sam sobie odpowie na pytanie, czy w latach 1830–1831 faktycznie mieliśmy do czynienia z „utraconym zwycięstwem”.

Wojciech Sobański