Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Klasyczna antropologia zajmowała się głównie badaniem “ludów dzikich”, ich wierzeń, rytuałów i mitów, przy mniej lub bardziej milczącym założeniu, że my, ludzie “cywilizowani”, takiemu ujęciu nie podlegamy, ponieważ jesteśmy w pełni racjonalni, samoświadomi, wszystko co robimy ma konkretny, pragmatyczny sens i żadnych zabobonów czy mitów nie potrzebujemy. Współczesna antropologia zostawiła to naiwne, kolonialne podejście już dawno za sobą, czego przejawem są pisma takich autorów jak Barthes czy Baurdillard, oraz właśnie niniejsza “Mitologia współczesna”.
Napiórkowski przedstawia tu kilka szkiców spiętych tą ideą patrzenia na siebie, na własną kulturę, jak na obcą cywilizację, która wymaga opisania i interpretacji. Piękno antropologii kulturowej leży w tym, że pokazuje ona jak niewiele wiemy sami o sobie, jak nieoczywiste są nasze przekonania i zachowania, jak wiele robimy “bo tak się robi”, internalizując w ten sposób mnóstwo wierzeń, które bynajmniej nie są racjonalne. W książce tej mamy więc opisy zwyczajnych, codziennych praktyk – oglądanie Małysza w telewizji, zbieranie nakrętek na cele charytatywne, słuchanie muzyki czy planowanie urlopu – które wszystkie w swojej prozaiczności kryją całe pokłady skomplikowanych znaczeń, osadzonych głęboko w historii kultury. I tak wspomniany proceder zbierania nakrętek – okazuje się, że ich wartość jest tak znikoma, że zysk nie pokrywa nawet kosztów samej akcji zbierania, transportu itd. Żeby wyjaśnić, dlaczego tak wiele osób angażuje swój czas i siły w przedsięwzięcie, które można by równie dobrze zastąpić przelaniem złotówki na fundację, autor sięga aż do Bronisława Malinowskiego opisu rytuału Kula, odprawianego przez ludy zamieszkujące Trobriandy. Innym razem przygląda się małyszomanii, pokazując, że język doniesień prasowych o kolejnych sukcesach skoczka jest językiem starożytnych eposów heroicznych, a techniczne opisy przebiegu skoków (niezrozumiałe dla czytelników) zastąpione są opisami symbolicznymi, kojarzącymi się bardziej z magią, niż sportem. Każda analizowana narracja okazuje się osadzona w jakimś micie, który służy do objaśniania świata i nadawania mu sensu.
Książka, choć promowana jako popularnonaukowa, zawiera trochę fragmentów bardziej naukowych; orientacja w podstawowych teoriach antropologicznych, socjologicznych i filozoficznych nie zaszkodzi, ale nie jest konieczna do zrozumienia całości, ponieważ części teoretyczne zazwyczaj są oddzielone od analiz mitycznej codzienności. Koneserzy wielkich demaskacji ideologii w stylu Žižka czy Fischera mogą czuć niedosyt, ale Napiórkowski pewnie by powiedział, że wielka demaskacja to nic innego, jak kolejny mit.

Klasyczna antropologia zajmowała się głównie badaniem “ludów dzikich”, ich wierzeń, rytuałów i mitów, przy mniej lub bardziej milczącym założeniu, że my, ludzie “cywilizowani”, takiemu ujęciu nie podlegamy, ponieważ jesteśmy w pełni racjonalni, samoświadomi, wszystko co robimy ma konkretny, pragmatyczny sens i żadnych zabobonów czy mitów nie potrzebujemy. Współczesna...

Pisanie o "prorockości" R.U.R-a, wyliczanie co już się zrealizowało z tej wizji (już ponadstuletniej), nie jest wprawdzie nietrafne (pierwsza rozmowa Heleny z robotem tak bardzo przypomina nasze pierwsze kontakty z ChatemGPT), ale jest dużym spłyceniem i zbanalizowaniem dramatu Čapka – tutaj bowiem autor, podobnie jak w "Fabryce absolutu", skupia się na procesach modernizacyjnych, na których grozę my, w XXI w., trochę się już uodporniliśmy. Jest tu więc koszmar niekończącej się nadprodukcji, dyktatura przemysłu, budzenie sił, których nie sposób opanować, zmiany techniczne, polityczne i społeczne, które zachodzą tak błyskawicznie, że nieuchronnie prowadzą do katastrofy. Čapek nie jest jak zwykły konserwatysta, który uderza w apokaliptyczne tony, ponieważ boi się zmian, których nie pojmuje – raczej próbuje zrozumieć nowoczesność, intencje i motywacje jej koryfeuszy, zadając przy tym mnóstwo dużych pytań (niektóre traktując głębiej, inne bardziej powierzchownie): o sens postępu technicznego, o istotę człowieczeństwa, o jego koniec (kim będzie człowiek w nowym świecie, w którym znikną warunki, które dziś kształtują naszą kondycję) i początek (czy stworzymy coś, co będzie “dostatecznie” ludzkie).

Pisanie o "prorockości" R.U.R-a, wyliczanie co już się zrealizowało z tej wizji (już ponadstuletniej), nie jest wprawdzie nietrafne (pierwsza rozmowa Heleny z robotem tak bardzo przypomina nasze pierwsze kontakty z ChatemGPT), ale jest dużym spłyceniem i zbanalizowaniem dramatu Čapka – tutaj bowiem autor, podobnie jak w "Fabryce absolutu", skupia się na procesach...

Tl;dr: warto zacząć od drugiej części.

Pierwsza część to taka eksperymentalno-awangardowa mikropowieść, bardzo genzetowa, strasznie chaotyczna; postaci dzielą się na dobre (czyli ci, którzy "walą konia") i złe (tych rozpoznajemy po tym, że im "jebie z japy"). Narrację można próbować usprawiedliwiać tym, że to wszystko perspektywa głównego bohatera, ale wciąż całe to epatowanie wulgarnością wydaje mi się w XXI w. dość niewczesne. Część właściwa to powieść drogi, zbudowana w dużej mierze z klisz z amerykańskiego kina.

Druga część jest dużo bardziej tradycyjna, wygląda trochę jak wczesne obrazy Picassa, które wytrącają krytykom z ręki argument, że malował kubistycznie bo nie potrafił normalnie. Jest to opis dnia z życia zwykłej dziewczyny, która siedzi z książką w kawiarni, pali szlugi na ławce, spotyka się ze znajomymi, podrywa kolegę, kombinuje jak zdobyć pieniądze itd. Wszystko jest tutaj naturalne, bezpretensjonalne, a jednocześnie bardzo żywe i wiarygodne. Niby nic wyjątkowego się nie dzieje, ale czyta się przyjemnie. Autor świetnie uchwytuje atmosferę codziennego życia miejskiego swojego pokolenia, tworzy przekonujące mikroportrety psychologiczne; chętnie bym przeczytał większą powieść w tym stylu.

Tl;dr: warto zacząć od drugiej części.

Pierwsza część to taka eksperymentalno-awangardowa mikropowieść, bardzo genzetowa, strasznie chaotyczna; postaci dzielą się na dobre (czyli ci, którzy "walą konia") i złe (tych rozpoznajemy po tym, że im "jebie z japy"). Narrację można próbować usprawiedliwiać tym, że to wszystko perspektywa głównego bohatera, ale wciąż całe to...