Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Najlepsza praca Tarantino od czasów pierwszego „Kill Bill”. Jest zabawna, przewrotna i, chociaż chwilami krwista, podana w bardzo lekki sposób. Mamy tu, podobnie jak we wszystkich pracach tego twórcy, sporo liter; główne wątki meandrują pomiędzy dygresyjnymi drugo- i trzecioplanowymi epizodami, ale Tarantino nie popełnia tu błędu ze swoich ostatnich – zwłaszcza „Django” i „Nienawistnej ósemki” – filmów: ani przez chwilę nie mamy wrażenia, że opowieść jest przegadana.
O wielkiej miłości twórcy „Pulp Fiction” mówiło się głośno od początków jego kariery. Przy trzecim filmie – „Jackie Brown” – zaczął z niego czerpać pełnymi garściami. Chętnie popisywał się wiedzą o kulturze pulp w wywiadach. Jednak wszystko to był poziom geekowski, typowa wiedza zachwycającego się czymś bezrefleksyjnie maniaka, jakich wielu, zwłaszcza w środowiskach, wielbicieli kina, muzyki i komiksów.
W „Spekulacjach o kinie” Tarantino pokazuje zupełnie inną twarz. Okazuje się eseistą i krytykiem równie sprawnym jak reżyserem. Nie ma tu fanowsko/geekowskiej czołobitności, jest za to wnikliwa analiza oraz próby osadzenia omawianych filmów zarówno w popkulturowej tradycji, jak i kontekście czasów, w których omawiane kino było tworzone. Już nie mówiąc o jeździe obowiązkowej w tego typu publikacjach, czyli analizie każdej z części składowych dzieł. I Tarantino pokazuje, że jest krytykiem filmowym bijącym o głowę dziewięćdziesiąt dziewięć procent parających się pisaniem o kinie i serialach w naszym kraju. Potrafi znaleźć niedoskonałości w swoich ulubionych filmach i docenić niektóre elementy dzieł których nie ceni, albo po prostu nie cierpi.
A ponieważ żyje w Stanach Zjednoczonych, gdzie retoryka jest jedną z najwyżej cenionych umiejętności, potrafi uatrakcyjnić swoje wywody o ruchach kamery, szerokich ujęciach czy sprytnych twistach w scenariuszu smacznymi plotkami z życia i pracy legendarnych gwiazd.
A ponieważ stosuje przy tym formułę języka mówionego, podczas lektury można poczuć się jak na spotkaniu z elokwentnym, wyluzowanym kolesiem.
Ta efektowna forma jest bardzo ważna. Same teksty idealne bowiem nie są. Zawsze świetne merytorycznie, czasem sprawiają wrażenie niedoszlifowanych formalnie: didaskalia zaburzają nurt wątku głównego, a puenty są wysilone, albo ich po prostu nie ma. Tak, jakby Tarantino było dużym dzieckiem (na takiego zresztą pozuje), które znudzone jedną zabawką odrzuca ją i zabiera się za kolejną.
„Spekulacje o kinie” są w jeszcze jednym podobne do filmów Tarantino. Wbrew temu, co podprogowo sugeruje reżyser, nie jest to kino klasy B. Od czasów „Pulp Fiction” mamy tu do czynienia z inteligentnie opakowanym maistreamem. Podobnie jest z filmami omawianymi w tej książce. Efektowne, błyskotliwe teksty Tarantino najczęściej są dużo lepsze, na pewno lepiej przystające do współczesności, niż filmy, którymi mały i nastoletni Quentin zachwycał się w młodości. Jednak kino to, obok smartfonów, najdynamiczniej rozwijająca się dyscyplina sztuki użytkowej. Dziś klasyki – nie tylko zresztą pulpowe – końca lat sześćdziesiątych i całej następnej dekady mocno tchną naftaliną, a chwilami po prostu śmieszą.
„Spekulacje o kinie” bawią, ale to smak nowoczesnej rozrywki najwyższych lotów, popkulturowej zabawy, która jest czymś więcej niż tylko zabawą. Dlatego, choć nie jest to rzecz bez wad, można spokojnie powiedzieć, że mamy do czynienia z absolutnym majstersztykiem.

Najlepsza praca Tarantino od czasów pierwszego „Kill Bill”. Jest zabawna, przewrotna i, chociaż chwilami krwista, podana w bardzo lekki sposób. Mamy tu, podobnie jak we wszystkich pracach tego twórcy, sporo liter; główne wątki meandrują pomiędzy dygresyjnymi drugo- i trzecioplanowymi epizo...

Rozwiń

Zwiń

„Wielki Gatsby” i „Ojciec chrzestny” XXI wieku. Mistrzowskie domknięcie wybitnej trylogii; serii, który odświeżyła i wyniosła typową powieść mafijno-gangsterką do poziomu literatury wysokiej. Mistrzowskie domknięcie, choć „Miasto w ruinie” nieco ustępuje dwóm poprzednim częściom cyklu o Danny’m Ryanie. Brak mu pulsującej energii „Miasta w ogniu” i emocjonalnej huśtawki „Miasta marzeń”. Nieco ustępuje, choć większość współczesnych pisarzy, na pewno twórców sensacyjnego i obyczajowego popu, od Dona Winslowa dzielą lata świetlne.
Największym problemem „Miasta w ruinie” jest wątła fabuła. Wiadomo, że to zwieńczenie cyklu, więc trzeba pozamykać wątki. Tyle, że materiału mamy tu na krótką, góra, dwustustronicową powieść. Tymczasem Winslow chciał wycisnąć z tego klasyczny, dwa razy większy rozmiar. Pewnie dlatego, w odróżnieniu od „Miasta w ogniu” i „Miasta marzeń”, historia rozkręca się tu powoli. Zamiast trzęsienia ziemi mamy snującą się obyczajówkę z życia uciekającego przed przeszłością „grzesznika mimo woli” w „mieście grzechu”.
Akcja rozkręca się powoli, lecz ani przez chwilę nie ma mowy o nudzie. Melodia i rytm opowieści sprawiają, że płyniemy przez kolejne zdania niezauważalnie zbliżając się do wodospadu. Wtedy sprawy nabierają zapierającego dech tempa.
Ale nie tylko narracyjna maestria sprawia, że lektura „Miasta w ruinie” jest więcej niż przyjemnością. Winslow po raz kolejny udowadnia, że w stawianiu zdań prostych oznajmujących nie ma sobie równych, zaś powszechnie podziwiany, lapidarny, hemingwayowsko-telegraficzny styl Jamesa Ellroya to przy jego prozie patetyczna rozwlekłość. Pokazuje też, że pod właściwymi palcami z pozornie bezdusznego, dziennikarskiego stylu – w tym starym, dobrym znaczeniu, gdy w mediach chodziło o informacje, a nie clickbaity –mogą wyzierać wulkany emocji. I to nie tylko emocji małomównych „mężczyzn z przeszłością”, bo w „Mieście w ruinach” pojawiają się wyraziste postacie kobiece; co najmniej dwie z nich to portrety znakomite.
Ale jakość trzeciej powieści o Danny’m Ryanie to nie tylko językowo-literackie technikalia. Winslow, co udowodnił zwłaszcza w cyklu „Z psich pazurów”/„Kartel”/„Granica” jest też doskonałym reporterem dokumentującym ewolucję mrocznej strony współczesności. Tym razem za cel obrał wielkie korporacje, które ponoć miały skolonizować amerykański przemysł rozrywkowy i ostatecznie strącić z planszy zorganizowaną przestępczość. Pisarz przekonująco udowadnia, że taka rzeczywistość – bardzo chętnie pokazywana przez telewizyjne stacje telewizyjne i portale dla klasy średniej z ambicjami – jest zbyt poważnym uproszczeniem, a źródłem kontenerów banknotów są nie tylko drukarnie i kredyty bankowe. Tyle, że wielkie korporacje stać na wybitnych księgowych.
No i jest „Miasto w ruinie” – widać to najwyraźniej, gdy czytamy trylogię Danny’ego Ryana w całości – kolejną emanacją amerykańskiego egzystencjalizmu. Filozofii, a właściwie sposobu myślenia, stanowiącej przeciwieństwo folderowego „Amerykańskiego snu”. Bardzo gorzkiej refleksji na temat sensu i ceny życia.
Fascynująca, poruszająca i emocjonująca literatura. Proza, którą trudno będzie przebić. Na pewno twórcom parającym się gangsterką. W tej dyscyplinie Don Winslow nie ma dziś sobie równych.

„Wielki Gatsby” i „Ojciec chrzestny” XXI wieku. Mistrzowskie domknięcie wybitnej trylogii; serii, który odświeżyła i wyniosła typową powieść mafijno-gangsterką do poziomu literatury wysokiej. Mistrzowskie domknięcie, choć „Miasto w ruinie” nieco ustępuje dwóm poprzednim częściom cyklu o Da...

Rozwiń

Zwiń

I znów świetne otwarcie. Akcja, przemoc i nieco surrealistyczny humor. Ale dla tych, którzy czytali „Czynnik krolika” i „Małą Syberię” to nie powinno być zaskoczeniem. Od kilku powieści Antti Tuomainen startuje ze swoimi historiami z wysokiego pułapu. Hitchcock miesza się tu z Tarantino i braćmi Coen. Ale od kilku powieści widać też, że jednak nie jest twórcą tego formatu. Z każdą kolejną historią jego trzęsienie ziemi jest coraz słabsze, a potem napięcie, zamiast stopniowo wzrastać, coraz mocniej uderza o glebę.
Już „Czynnik królika” – pierwsza część trylogii Park rozrywki – pokazała, że Tuomainen ma problem z powrotem do znakomitego poziomu, jaki zaprezentował w „Najgorętszej plaży w Finlandii”. „Mała Syberia” zaś nie była jednorazową wpadką, a początkiem zjazdu. Zjazdu, który – co można wyczytać w „Czynniku…” i jego kontynuacji, „Paradoksie łosia” – staje się coraz bardziej gwałtowny.
„Paradoks…” powiela wszystkie słabości „Czynnika…”. Tyle, że ten „Czynnik…” miał jeszcze jakieś zalety. W „Paradoksie…” z tymi zaletami jest raczej słabo. No, chyba że za jedną z nich uznać mocne ograniczenie wątku romantycznego.
Tuomainen, podobnie jak jego bohater, mierzy się tu w całą górą problemów.
Pierwszym jest historia. W teorii może i intrygująca, ponieważ uderzenie nadchodzi aż z trzech stron, ale w gruncie rzeczy wątła niczym mała sarenka, a nie dorodny łoś. Z tej historii można uszyć krótkie opowiadanie, a nie 350 stron powieści.
Drugi to bohater. Henri Koskein, fantastycznie wymyślony semi Rain Man z „Czynnika królika”, traci swoje rainmanowskie cechy. Nie jest już nieco autystycznym ousiderem. Pisarz prowadzi go tak, że stał się po prostu mało rozgarniętym kierownikiem, na którego zwalają się kolejne problemy z dostawcami i personelem. Nie dziwi się szalonemu światu, tylko bezradnie przygląda ciągowi wydarzeń. Geniusz stał się idiotą. Taka konstrukcja postaci jest przede wszystkim mało seksowna, ale tutaj ma też dalej idące konsekwencje. Obowiązkowy twist dramaturgiczny staje się po prostu zupełnie niewiarygodny. Trudno uwierzyć, że taka wicepierdoła potrafi nagle wykrzesać z siebie tyle inteligencji i sprytu. Zresztą czy naprawdę tyle?
„Paradoks łosia” jest słaby fabularnie także ze względu na fatalnie zarysowane postacie złych ludzi. Zresztą zarysowane to w ich przypadku za duże słowo. Niegodziwcy przypominają tu raczej worki na stereotypy łotrów buszujących po współczesnych społeczeństwach.
Ale chyba najpoważniejszym zarzutem w stosunku do „Paradoksu łosia” jest wysilony humor. Jasne, mamy tu może trzy, cztery fantastyczne sceny komediowe, ale pozostałe pomysły na zabawne rozegranie fabuły nie bawią. Są raczej żenujące, bo widać, że autor się usilne stara, ale mu nie idzie. Trochę się boję kolejnej odsłony cyklu. Antti Tuomainen już sugeruje, o co będzie toczyć się rozgrywka. Jednak myślę, że ta gra będzie miała też wyższą stawkę.
Fiński pisarz ewidentnie spozycjonował się jako ten, który emocjonuje i bawi, dostarcza lekkiej, ekscytującej rozrywki dla nieco bardziej wyrafinowanych niż fanatycy komedii romantyczno-obyczajowych. W „Paradoksie łosia” widać, że rozpaczliwie trzyma się tej pozycji. Ale może powinien ją zweryfikować? Spadająca jakość jego kolejnych powieści pokazuje, że z „Teorią bobra” może być naprawdę słabo. Dobrze chociaż, że jest sprawnym narratorem. Jego kawałki czyta się bezboleśnie, więc z tym na pewno nie będzie problemu.
W „Paradoksie łosia” jedno jest krzepiące. Finlandię zaludnią szemrane typy podobne do tych z naszego kraju. A więc nie jest z nami aż tak źle.

I znów świetne otwarcie. Akcja, przemoc i nieco surrealistyczny humor. Ale dla tych, którzy czytali „Czynnik krolika” i „Małą Syberię” to nie powinno być zaskoczeniem. Od kilku powieści Antti Tuomainen startuje ze swoimi historiami z wysokiego pułapu. Hitchcock miesza się tu z Tarantino i ...

Rozwiń

Zwiń

Literacki ekwiwalent kina Christophera Nolana. Z jednej strony bardzo hermetyczny i – na granicy przegięcia – erudycyjny, jednak z drugiej bardzo efektowny i wciągający niczym rasowy dreszczowiec. Czyta się „Christophera Nolana. Reżysera wyobraźni” znakomicie, mimo, że niektóre akapity trzeba powtarzać dwa/trzy razy, by wyłapać wszystkie niuanse, smaczki i przede wszystkim podane tam w ilościach hurtowych informacje.
Tom Shone nie kryje, że jest wielkim fanem kina Nolana. Nawet jeżeli nie używa zbyt często przedrostka naj, to dźwięczy tu on w co trzecim słowie. Chwilami ma się wrażenie, że autor aż się zapluwa z zachwytu nad dziełami swojego bohatera. Zresztą nie tylko dziełami. Wyraźnie podziwia samego Nolana, nie tylko jako twórcę, ale po prostu jako człowieka. Widzi w nim nie tylko wielkiego mistrza kina, ale także wybitnego intelektualistę. Na szczęście – w odróżnieniu od większości polskich autorów – widzi w nim owego intelektualistę i mistrza także dlatego, że Nolan tworzy kino na wyśrubowanym, może nawet najwyższym w historii X Muzy, poziomie intelektualnym, a jednocześnie jego filmy przyciągają go kin setki milionów widzów. Więcej, argument, że wyrafinowane filmy Nolana wyświetlane są w multipleksach a nie 10-osobowych salkach kin arthousowych, nie jest podawany z pobłażaniem czy niechęcią, na zasadzie, że gawiedź tego nie rozumie. Umiejętność trafienia pod strzechy jest Shone’a jednym z ważniejszych dowodów na wielkość Nolana.
Momentami można odnieść wrażenie, że autor najchętniej rozmawiałby ze swoim bohaterem klęcząc, jednak jego podziw dla twórcy m.in. „Memento”, „Prestiżu”, „Mrocznego rycerza” czy „Incepcji” nie jest bałwochwalczy. Shone nie bije pokłonów wołając: O, Panie!”. Jest świetnie przygotowany do rozmów z reżyserem, a ich background robi wrażenie porównywalne z tym wywoływanym przez filmy Nolana. Nie tylko zadaje pytania, ale wchodzi też w w dyskusje. I chociaż to dysput jajogłowych, podany jest w lekkiej, chwilami ironicznej formie. Gdyby ktoś próbował zekranizować „Reżysera wyobraźni” to w roli Nolana mógłby obsadzić Rogera Moore’a z czasów bondowskich. Niestety, Moore już nie żyje. Zresztą książka Shone’a pewnie nie będzie zekranizowana. Nolan jest zbyt inteligentny, żeby pozwolił sfilmować swoją biografię. Zresztą nie tylko inteligentny. Jest wyrafinowany i, jak sądzę, wyrachowany.
Z jednej strony trudno nie nazywać „Reżysera wyobraźni” biografią. Shone podaje fakty z życia bohatera, wyciąga z niego informacje na temat dzieciństwa, rodziny, czasów szkolnych i studiów. Oczywiście najwięcej miejsca poświęcone jest rozkmince inspiracji i dzieł Nolana. Mam jednak nieodparte wrażenie, że – gadający jak nigdy dotąd – reżyser, w gruncie rzeczy mówi niewiele, zwłaszcza o sobie. Ceni w kinie tajemnice oraz niejednoznaczności, lubi stawiać filozoficzne – zwłaszcza egzystencjalne – pytania i taki też chce się nam pokazać. Nie ma tu typowych biograficznych ciekawostek typu, w 1974 roku złapał podagrę, a 1985 przewrócił podczas przejażdżki rowerowej. Czasem tylko wspomina, pośrednio, o miłości do dzieci i, trochę wyraźniej, poczuciu upływu czasu. A już za szczyt otwarcia się można uznać uwagi, że denerwował się w czasie montażu, albo że piszącemu muzykę do jego filmów Hansowi Zimmerowi coś tam nie wyszło.
W gruncie rzeczy Nolan jest enigmatyczny bardziej niż jego filmy. Je można jeszcze jakoś interpretować, są w nich jakieś haczyki, na których można się zaczepić. Natomiast jego skorupa jest tak twarda, że tych haczyków nie da się wbić. Ten facet to granitowa skała, nie dopuszczająca nikogo z zewnątrz do jaskiń swojej podświadomości. Co prawda między słowami można wyczytać, że jest bardzo nieufny wobec kierunku, w jakim zmierza cywilizacja z jej coraz bardziej natrętnym podglądactwem oraz wszechobecną kontrolą. Ale do tego wyczytania nie trzeba być Holmesem i sięgać po książkę Shone’a. Ogólnie dostępna jest przecież informacja, że Nolan nie ma komórki i skrzynki mailowej, nie mówiąc już o kontach w social mediach. Inna sprawa, że jeżeli chodzi o internet, to reżyser jest dobrze zorientowany. Niby nie lubi z niego korzystać, ale doskonale wie o dyskusjach, jakie wywołują w sieci jego filmy.
Książka Toma Shone’a takiej dyskusji – przynajmniej w Polsce – nie wywołuje. Szkoda, bo to jedna z najlepszych biografii twórców, jakie ukazały się w ostatnich latach. Chciałbym myśleć, że ludzie nie mają czasu jej czytać, ponieważ oglądają filmy Nolana. Boję się, że raczej masówkę ze streamingu.
Nie wiedzą, ile tracą.
„Christopher Nolan. Reżyser wyobraźni” miał swoją anglosaską premierę w 2020 roku. Ostatnim omawianym filmem jest tu „Tenet”. Nie wiem, czy Shone wiedział, że Nolan będzie kręcił „Oppenheimera”. Wątpię. Reżyser ma obsesję na punkcie tajemnicy. Nawet rozpoczynając pracę na planie nie podaje właściwego tytułu filmu. A jednak w książce pojawia się wątek Roberta Oppenheimera. Wychodząc od prezentu, jaki Nolanowi sprawił Robert Pattinson po zakończeniu zdjęć do „Tenet”, Shone snuje pararele pomiędzy Nolanem a twórcą bomby atomowej. To, że instynktownie był tak blisko, jest kolejnym dowodem na wielkość autora. Kolejnym, bo tu dowodami są po prostu kolejne zwroty i zdania, choćby moja ulubiona „fuga ludzkiego umysłu”.
W tej książce spotykają się wytrawne dziennikarstwo, szeroko pojęta krytyka kulturalna, kulturoznawstwo i literatura. Dziś to rzadkość. Dlatego, nawet jeżeli nie przepada się za Nolanem, warto jego biografię przeczytać. Inna sprawa, że po jej lekturze trudno tym fanem nie zostać.

Literacki ekwiwalent kina Christophera Nolana. Z jednej strony bardzo hermetyczny i – na granicy przegięcia – erudycyjny, jednak z drugiej bardzo efektowny i wciągający niczym rasowy dreszczowiec. Czyta się „Christophera Nolana. Reżysera wyobraźni” znakomicie, mimo, że niektóre akapity trz...

Rozwiń

Zwiń

Ćwirlej złapał drugi oddech. Mimo, że zaczyna tłuc w klawisze swojego laptopa w tempie zbliżonym do Remigiusza Mroza, to utrzymuje naprawdę niezły poziom. Na pewno dużo wyższy od rzeczonego Mroza. Jasne, „Rajski zakątek” może i nie jest jego najwybitniejszą powieścią, ustępuje nawet poprzedniej odsłonie o Marcinie Engelu i babci Matyldzie – „Tęczowej dolinie”, ale w niczym nie odstaje – a momentami nawet je przewyższa – od ostatnich odsłon serii wielkopolskich.
Oczywiście, zabierając się do „… zakątka” warto mieć świadomość, że to kolejna część „ćwirleja light”, a więc prozy nie tyle lekkiej, co bardzo lekkiej, wręcz frywolnie podkasanej, której najbliżej do literatury spod znaku Joanny Chmielewskiej. Jasne, jest tu intryga kryminalna, ale bardzo umowna i stanowiąca tylko pretekst do radosnej „łapaniny” złoczyńców. Ta radosność jest zresztą tym razem na granicy dobrego smaku, gdyż jedno ze śledczych ma tu, parokrotnie ogrywane, problemy z pamięcią.
Na dodatek po raz pierwszy Ćwirlej nie potrafił stworzyć charakterystycznej dla siebie figury może niezbyt rozgarniętego, ale mającego szczęście, sybaryty w mundurze. Nie to, że próbował. Mamy tu taką postać, jednak dość szybko okazuje się ona śledczym ze świetnym policyjnym instynktem.
„Rajski zakątek” cierpi też na cztery poważne ćwirlejowskie schorzenia. Trzy są charakterystyczne dla serii o babci Matyldzie i Marcinie Engelu. Pierwsze to – praktycznie wykluczająca prawdopodobieństwo historii – zbyt duża przypadkowość wydarzeń sprawiającycych, że przestępstwo zostaje odkryte i wykryte. Drugim jest słabość postaci. W zasadzie trudno uwierzyć, że ktoś taki wpadnie na dość skomplikowane rozwiązanie tego równania. Inna sprawa, że owo rozwiązanie jest tu w ogóle dość wysilone. Natomiast słabość postaci widać w „… zakątku” zwłaszcza w konstrukcji Marcina Engela. Ma być znakomitym, no OK – dobrym, dziennikarzem śledczym, lecz z tego, co pisze o nim Ćwirlej, wynika, że bliżej mu do potykającej się o swoje sznurówki wicepierdoły. Trzecie schorzenie to antyklerykalizm autora. Jestem w stanie zrozumieć jego sceptycyzm wobec zorganizowanej religii oraz niesmak związany z zachowaniami osób duchownych, ale opieranie na tym całej literackiej serii to jednak przesada. A przecież na lubimyczytać.pl ten cykl można z powodzeniem nazwać nie Marcin Engel (zwłaszcza, że jest on coraz bardziej tylko jedną z postaci), a antyklerykalny. Tu wszystko co złe, wiąże się z kościołem, a to jednak przegięcie. I piszę to jako osoba bliska światopoglądowo autorowi.
Czwartym schorzeniem, może najbardziej widocznym, jest –charakterystyczna dla ostatnich dokonań pisarza – wątłość intrygi i fastrygowanie jej rozgadaniem postaci. Zresztą tu nawet nie jest to rozgadanie, a po prostu ględzenie. Paplają i paplają, sypią się taczki liter, a nic z tego nie wynika. Coraz bardziej problematyczne staje się też poczucie humoru pisarza. Zamiast żartów, mamy tu po prostu strasburgerowskie suchary.
Jest więc tak naprawdę „Rajski zakątek” sumą wad. Analizując na chłodno tę powieść doskonale widać, że nie jest to proza nawet średnich lotów. A jednak, dzięki coraz lepszemu warsztatowi autora, czyta się ją nie tyle z przyjemnością, co po prostu trudno się od niej oderwać. Słaba komedia, a bawi. I już nie można się doczekać kolejnej odsłony cyklu.

Ćwirlej złapał drugi oddech. Mimo, że zaczyna tłuc w klawisze swojego laptopa w tempie zbliżonym do Remigiusza Mroza, to utrzymuje naprawdę niezły poziom. Na pewno dużo wyższy od rzeczonego Mroza. Jasne, „Rajski zakątek” może i nie jest jego najwybitniejszą powieścią, ustępuje nawet poprze...

Rozwiń

Zwiń

Ćwirlej pisał już lepsze kryminały. w jego bogatym dorobku można znaleźć zabawniejsze powieści, a jednak „Pocałunek Judasza” to jedna z najlepszych rzeczy, które napisał.
Druga odsłona cyklu o latach dziewięćdziesiątych to Ćwirlej w pełnej krasie. Sensacyjna, ale mocno okraszona humorem fabuła i znany z powieści milicyjnych oraz cyklu o Anecie Nowak gwiazdozbiór plus kilka nowych postaci. Wiodącą miała być zapewne znana już z „Granicy możliwości” prokurator Brygida Bocian – według zapowiedzi klucz do tej serii. Niestety, znów wypada najsłabiej i to mimo że pisarz najwyraźniej się w niej podkochuje. Żadna z jego bohaterek nie była opisywana z takim pietyzmem. Ale co z tego. Ćwirlej nie ma pomysłu na jej aktywności. W „Pocałunku…” jest jej zdecydowanie więcej, niż „Granicy… ”, jednak jej udział we właściwej fabule – porównywalny, a może nawet mniejszy. BB staje się tylko efektownym halabardnikiem w spektaklu rozgrywanym przez panów, kwiatkiem do kożucha. Pięknym, ale tylko kwiatkiem.
Oczywiście deficyt pani Bocian jest pokłosiem metody twórczej pisarza. Ćwierlej chce dać każdemu ze swoich bohaterów jakąś efektowną partię solową. A ponieważ tych solistów jest tu sporo, brak miejsca na właściwą ekspozycję kolejnego wirtuoza w orkiestrze. Inna sprawa, że być może to największa (i wciąż się powiększająca ) wada rozrastającego się w niewiarygodnym tempie dorobku pisarza. Coraz więcej bohaterów sprawia, że coraz mniej w nich liter dla postaci wiodącej, stanowiącej spoiwo narracyjne. Próbowałem sobie zadać pytanie kto w „Pocałunku…” jest rozprowadzającym: Olkiewicz? Blaszkowski? Brodziak? Jest ich za mało w tekście. Pojawiają się i, zwłaszcza Brodziak, znikają, żeby gdzieś tam wyskoczyć. A Gruby Rychu, który jest postacią wiążącą fabułę? Ma tylko dwie sceny.
A więc zaczynamy mieć do czynienia z kakofonią protagonistów. A ta nie jest dobra dla tekstu – tak, jak kakofonia dźwięków dla muzyki.
„Pacałunek Judasza” to Ćwirlej w pełnej krasie, ale są tu elementy nowe, walnie przyczyniające się do tego, że tę powieść czyta się wyjątkowo dobrze i, choć trudno ją nazwać dreszczowcem, trzyma w napięciu.
Pierwszym z tych elementów jest qui pro quo. Jasne, w powieściach Ćwirleja mieliśmy z nim już do czynienia, ale jego komedia, może nie pomyłek, a niedopowiedzeń, niedomówień, nie miała aż takiego wpływu na fabułę. Tu w zasadzie cała fabuła opiera się właśnie na tym. Dochodzi do tego coś, czego do tej pory w prozie tego pisarza nie było – brak zaufania po stronie ścigających. To stanowi siłę napędową tej opowieści, sprawia, że prościutka w gruncie rzeczy historia staje się emocjonująca.
No i mamy tu coraz lepszą konstrukcję dużych, kluczowych scen. Niektóre z nich – tak, jak ta w mieszkaniu-magazynie ze sprzętem, to mistrzowskie połączenie sensacji i doskonale budowanego napięcia z typową Polska przaśnością, w której opisywaniu Ćwirlej jest mistrzem.
Kolejny majstersztyk to sekwencja hotelowa – prawie scorsesowskie długie ujęcie, z pojawiającymi się w rogach ekranu smaczkami. Tyle, że Ćwierlej już raz podobną scenę zrobił – bodajże w „Morderczej rozgrywce”. Ta jest co prawda nieco bardziej rozbudowana, ale może by warto zmienić miejscówkę scen kulminacyjnych.
No i mały plusik za połączenie dwóch ćwierlejowskich wszechświatów. Pisarzowi wystarczył akapit, by połączyć cykle poznańskie z serią o Marcinie Engelu. Ciekawe, czy będzie to miało swoje konsekwencje.
„Pocałunek Judasza” to powieść mocno niedoskonała. Jednak na tyle dobra, że trudno oderwać się lektury. No i już nie można doczekać kontynuacji.

Ćwirlej pisał już lepsze kryminały. w jego bogatym dorobku można znaleźć zabawniejsze powieści, a jednak „Pocałunek Judasza” to jedna z najlepszych rzeczy, które napisał.
Druga odsłona cyklu o latach dziewięćdziesiątych to Ćwirlej w pełnej krasie. Sensacyjna, ale mocno okraszona humorem fa...

Rozwiń

Zwiń

Zdecydowanie najlepsza powieść Hornby’ego. Jedyna, która przetrwała próbę czasu.
Dziś już chyba tylko najtwardsi załoganci z kręgów wielkomiejskiej złotej młodzieży pamiętają, jaki znaczenie 25-30 lat temu miała proza Nicka Horby’ego. Wraz z twórczynią postaci Bridget Jones – Helen Fielding – stworzył on taran, który znokautował ówczesne pokolenie +/- trzydziestolatków. Ich wpływ na ówczesną obyczajowość można porównać do fali nowej brytyjskiej muzyki popularnej lat dziewięćdziesiątych – zarówno tej tanecznej, z okolic Fatboy Slima, Prodigy i The Chemical Brothers, jak i rockowej – od Primal Scream do Blur i Oasis.
Proza Hornby’ego, choć bardzo brytyjska, trafiła do czytelników na całym świecie. Nawet do, niespecjalnie zaczytanych, kolesi z naszego kraju. W pewnym momencie ówczesny polski wydawca pisarza zorganizował Konkurs Literacki im. Nicka Hornby’ego na najlepszą „chłopacką” powieść obyczajową. Niestety, rezultaty okazały się takie, jak zwykle nad Wartą i Wisłą. Ktoś wygrał, wyszły dwie książki laureata i jedna zdobywcy innej nagrody, ale przeszły zupełnie bez echa. Dziś nie pamiętają o nich chyba nawet sami laureaci.
Ale o sile prozy Hornby’ego chyba najlepiej świadczy fakt, że z dziewięciu powieści, które wydał, aż siedem zostało zekranizowanych – w tym dwie dwukrotnie. I nie były to filmy, o których zapomina się po weekendzie otwarcia. „Był sobie chłopiec” z Hugh Grantem stał się regularnie powtarzanym w telewizji i oglądanym w streamingu romantycznym klasykiem, zaś „Hi Fidelity” z Johnem Cusackiem, znane także jako „Wierność w stereo” to dziś obiekt kultu, oglądany wciąż – przy joincie i bro – przez kolekcjonerów płyt i osoby związane z branżą muzyczną.
Filmy są wciąż oglądane, ale z powieściami rzecz ma się o wiele gorzej. Nic dziwnego, kawałki Fielding i Hornby’ego, rejestrujące precyzyjnie ówczesne tańce godowe niedojrzałych trzydziestolatków, mocno się posunęły. Dziś są ciężko przyswajalne nawet przez najbardziej sentymentalne osobniki z tego pokolenia. Okazuje się, że gdy ciężko dostrzec w ich bohaterach siebie i/lub swoich znajomych podczas ostatniego weekendu, prozę tę w ogóle trudno nazwać literaturą. To raczej notatniki z tamtych czasów wypełnione pretensjonalnymi obserwacjami i niezbyt zabawnymi żartami. Wyjątkiem jest „Juliet, naga”.
Jakość tej powieści na pewno wynika z tego, że powstała relatywnie późno – w 2009 roku. Po wypichceniu sześciu poprzednich historii Hornby mógł w końcu nauczyć się pisać. A może po prostu dojrzał i pracując nad nią nie patrzył już z takim, podszytym ironicznym poczuciem humoru, zachwytem na swoje pokolenie. Możliwe też, że po prostu zobaczył, co po latach stało się z tymi cool dziewczynami i kolesiami, jak żałośni się stali meldując się w końcu w wieku średnim.
Bo oczywiście można potraktować „Juliet, nagą” jako swobodną kontynuację „Hi Fidelity”/„Wierności w stereo”. To rzeczywiście kolejna hornby’owska opowieść o muzyce i jej wpływie na nasze życie. Wpływie negatywnym. Hornby – sam zagorzały fan muzyki – chyba jako pierwszy przytomnie zwrócił uwagę, że dla pewnej grupy ludzi z jego pokolenia (oczywiście było też tak wcześniej, ale nikt się tym nie zajął) jest ona drogą do chronicznej ucieczki od rzeczywistości. Stanowi wrota czasu do krainy wiecznego nastolatcwa i młodości, nieustannego lewitowania w stanie ducha, jaki miało się w wieku 16-25 lat. Korzystają z nich zarówno wykonawcy, jak i odbiorcy. Problem w tym, że cierpią na tym ich najbliżsi. I o tym jest właśnie „Juliet, naga”. O chorobie zwanej niedojrzałością i jej konsekwencjach.
Hornby po mistrzowsku buduje szalony trójkąt – zgorzkniały semi gwiazdor rocka, próbujący uciec od swojej przeszłości, jego patologiczny fan oraz jego partnerka. Korzystając z tych trzech figur pisarz snuje wielowątkową opowieść o niespełnionych marzeniach, przegranym życiu, zniszczonym talencie i, przede wszystkim, samotności w związku oraz wszystkich innych pułapkach, jakie zastawia życie na przebywających zbyt długo w krainie Piotrusia Pana i Wendy.
Brzmi to bardzo ponuro i gorzko, ale „Juliet, naga” nie jest bergmanowskim dramatem egzystencjalnym. Hornby po mistrzowsku rozgrywa tragikomedię życia, chwilami śmiało podchodząc do ściany zwanej groteską. I choć jego bohaterów można śmiało nazwać smutasami czy przegrywami, pokazuje, że nie wszystko stracone. A lekarstwem wcale nie jest wyrzucenie płyt przez okno. Po prostu wystarczy się odważyć, wyjść z kokonu małej stabilizacji. O coś takiego jak szczęście warto zawalczyć.
Oczywiście „Juliet, naga” została zekranizowana. W 2018 roku na ekrany kin wszedł film „Też go kocham”. W rolach głównych wystąpili solidni drugoligowcy – Rose Byrne, Ethan Hawke i Chris O’Dowd. To zgrabna komedia romantyczna dość wiernie relacjonująca historię napisaną przez Hornby’ego, Ale tylko komedia romantyczna. Książka jest o wiele bardziej zniuansowana i wieloznaczna. Bawi, ale też skłania do zastanowienia się, czy nie jesteśmy jednymi z tych, których opisał w niej Nick Hornby.

Zdecydowanie najlepsza powieść Hornby’ego. Jedyna, która przetrwała próbę czasu.
Dziś już chyba tylko najtwardsi załoganci z kręgów wielkomiejskiej złotej młodzieży pamiętają, jaki znaczenie 25-30 lat temu miała proza Nicka Horby’ego. Wraz z twórczynią postaci Bridget Jones – Helen Fieldi...

Rozwiń

Zwiń

W tej powieści naprawdę dobra jest tylko okładka. Inna sprawa, że wprowadza czytelnika w błąd. Widzimy na niej wyglansowanego kolesia w białej koszuli, krawacie i eleganckim paltocie. Typowa wiosenno-jesienna stylówka z reklamówek producentów odzieży czy magazynów i portali parających się modą męską dla aspirujących pracowników korpo średniego szczebla. Sterylny model z okładki idzie sterylną ulicą. Tymczasem akcja powieści toczy się na przełomie lipca i sierpnia 1994 roku, podczas najgorętszego lata w Szwecji. Upał jest tu jednym z bohaterów, a bohaterowie wciąż pocą się mimo że chodzą tylko w lekkich koszulach. Sztokholm w powieści jest brudny i zaniedbany, po ulicach kręcą się i śpią na ławkach pijacy oraz – to powracający motyw – narkomani. Ale wprowadzająca w błąd okładka to najmniejszy z grzechów tej powieści.
Skandynawscy wydawcy i agenci mają poważny problem. Wielka postlarsonnowska fala kryminałów, która zalała świat w ostatnim dwudziestoleciu wyraźnie opadła. Na pewno w ostatnich latach w północnej Europie nie pojawiła się powieść lub serial, która by ją wzburzyła na nowo. Zyski spadają. Zaczynają się rozpaczliwe ruchy. O tym, jak bardzo są rozpaczliwe, najlepiej chyba świadczą kolejne próby ożywienia tego, co leżało u podstaw gigantycznego sukcesu gatunku – trylogii trylogii Stiega Larsonna. Jednak kolejne odsłony opowieści o Lisbeth Salander i Mikaelu Blomkviscie pisane przez wynajęte pióra – najpierw Davida Lagercrantza a teraz Karen Smirnoff – spotykają się z coraz chłodniejszym przyjęciem. Narzeka na nie już nawet najbardziej zagorzały, bezkrytyczny fandom gatunku.
„Pamięci mordercy” jest także wyraźnie kolejną próbą ożywienia trupa nordic noir. Tyle, że kreatorzy tego projektu poszli nieco inną drogą niż spadkobiercy praw do cyklu „Millennium”. Postanowili stworzyć duet na miarę Michaela Hjortha i Hansa Rosenfeldta.
Pascal Engman oraz Johannes Selåker to również ludzie związani z mediami. Tyle, że w odróżnieniu od starszych kolegów, którzy wymyślili cykl o pokręconym profilerze Sebastianie Bermanie, są dziennikarzami prasowymi, a nie ludźmi telewizji. Wytresowano ich do opisywania, a nie tworzenia historii. Co prawda Engman ma na koncie parę powieści o detektywce Vanessie Frank, ale zostały one zapomniane zaraz po szybkiej lekturze. W każdym razie trudno je znaleźć w jakimkolwiek podsumowaniu ważnych/popularnych powieści sensacyjnych ostatnich lat.
Jak widać na zdjęciach Engman i Selåker to ludzie młodzi, być może nawet ze słynnego pokolenia zetek, a to oznacza, że zostali wychowani na telewizji i poprawnych politycznie schematach. A to nie sprzyja niuansowaniu postaci. Owszem, jako dziennikarze i – zapewne – osoby inteligentne, zdają sobie sprawę, że świat i ludzie nie są czarno-biali, ale ubieranie niejednoznaczności w słowa nie jest ich najmocniejszą stroną. Owszem, próbują to robić z bezrefleksyjną pasją prymusów, ale efekty są chyba odwrotne od zamierzonych. Ich bohaterowie są wieloznaczni, ale ta wieloznaczność ich nie ubogaca. Autorzy jadą bowiem po schemacie – świetna/y w pracy, słaba/y w życiu osobistym. Tyle, że brak umiejętności niuansowania sprawia, że dochodzą do skrajności. Biali w pracy – czarni w domu. A jeżeli w pracy sięgają po zakazane metody to znów dochodzimy do ściany – robią to albo z pobudek idealistycznych, albo ich zachowania trudno usprawiedliwić. Nie ma tu choćby milimetra szarości. No i ta ich melodramatyczność. Wszystko przeżywają na wysokim C, każda rozterka urasta do rozmiarów egzystencjalnej tragedii. Sprawia to, że stają się po prostu irytujący, trudno ich lubić. A w przypadku bohaterów powieści/serialu/filmu to zabójcze. Widz/czytelnik nie kibicuje ich poczynaniom.
Zresztą ten brak umiejętności tworzenia postaci widać już w fazie pierwszych szkiców. Stara szkoła pisania gatunkowego mówi, że to, jak bohaterowie są nazwani ma podprogowo sugerować czytelnikowi/widzowi ich obiór. Głowni bohaterowie Engmana i Selåkera nazywają się Wolf i Berg – wilk i góra. Młotkologia w stanie czystym.
Problemem w „Pamięciach mordercy” jest też sama historia. Chęć zniuansowania bohaterów spowodowała, że w mamy tu o wiele za dużo wątków osobistych. Tak naprawdę, to one są główną osią dramaturgiczną powieści. Wątek kryminalny – bardzo infantylny, wątły i przewidywalny – sprawia wrażenie dopisanego na siłę dodatku. Pojawia się i znika meandrując niemrawo wśród osobistych problemów bohaterów. To, co powinno być poruszającym tematem – los wyrzuconych na margines społeczeństwa emigrantek – staje się tylko ornamentyką dla rozterek dziennikarki i policjanta.
Tych wad można tu znaleźć dużo więcej. Wyjątkowo kwadratowo skonstruowany jest główny podejrzany. Mający być zapewne jakąś metaforą szwedzkich elit aktor, to po prostu odstręczająca kreatura. Oczywiście, jak to skandynawski bohater, musi skrywać jakąś tajemnicę z przeszłości. Jednak autorzy nie potrafią nią pograć. Dość szybko pojawia się sugestia, że jego zachowanie wynika po części lub w całości właśnie z jej powodu. Potem przez ponad pięćset stron nie ma o tym mowy. W epilogu sprawa jest po prostu puentowana tym, że idzie ku dobremu.
Bardzo słabiutkie jest też rozegranie zbrodniarza. Gdy się ukrywa, autorzy nadają mu pośrednio cechy geniusza. Gdy dochodzi do sceny rozwiązania okazuje się niezdolnym do głębszej analizy rozhisteryzowanym idiotą. Jego motywacja jest tak banalna, że trudno brać ją na poważnie.
Pojawiają się też błędy czysto techniczne. W scenie na poczcie najpierw czytamy, że bohaterka widzi tylko troje starszych osób, potem ktoś przedziera się przez kłębiący w placówce tłum. Przyjaciółka zgłasza zaginięcie pełnoletniej kobiety zaledwie kilka godzin po tym, jak nie przyszła na umówioną kolację i policja to zgłoszenie przyjmuje. Zwykle takie zgłoszenia przyjmuje się przynajmniej po upływie co najmniej doby.
Wady „Pamięci mordercy” można mnożyć, a jednak powieść Engmana i Selåkera pochłania się z dużą szybkością. Wszystko dzięki dziennikarskiemu przeszkoleniu autorów.
Krótkie, często zaledwie 3-4 stronnicowe rozdziały, sprawiają, że opowieść jest bardzo dynamiczna. Autorzy potrafią też inteligentnie rozegrać cliffhangery. Gwałtowne zawieszenia kończące rozdziały pojawiają się często, ale nieregularnie. Dzięki temu nie ma się poczucia, że mamy do czynienia z zimną techniką narracyjną, a czymś więcej.
Znakomity jest też pomysł na kulminacyjną scenę pościgu w tłumie. Nawet jeżeli nie jest do końca wiarygodna – ścigający zbyt dobrze widzą siebie i ściganego w 65-80 tysięcznym tłumie – dzięki świetnej, nawiązującej do filmowego/serialowego montażu konstrukcji, trzyma w napięciu.
Ta powieść nie uniesie opadającej fali skandynawskiego kryminału. Pascal Engman i Johannes Selåker nie są – przynajmniej na razie - autorami potrafiącymi grać w ekstraklasie. „Pamięci mordercy” to tylko porcja niewymagającej, odmóżdżającej rozrywki. Lepszej od większości polskich seriali, ale to żaden komplement.

W tej powieści naprawdę dobra jest tylko okładka. Inna sprawa, że wprowadza czytelnika w błąd. Widzimy na niej wyglansowanego kolesia w białej koszuli, krawacie i eleganckim paltocie. Typowa wiosenno-jesienna stylówka z reklamówek producentów odzieży czy magazynów i portali parających się...

Rozwiń

Zwiń